گفت‌وگوی هفته‌نامه نیمرخ با خانم مژگان مصطفوی، معین مالی اداری و گردشگری وزارت اطلاعات و فرهنگ افغانستان
خانم مصطفوی، در ابتدا تشکر از اینکه برای گفت‌وگو با نیمرخ وقت گذاشتید. نیمرخ ضمن دیگر برنامه‌هایش، فعالیت‌ها، برنامه‌ها و دست‌آوردهای اداره‌هایی را پوشش می‌دهد که زنان در رأس آن قرار دارند. هدف از این برنامه نشان دادن توانایی زنان برای ایجاد تغییر مثبت در امور مملکت است. چطور است در مورد نخستین روزهایی بگویید که شما حدود سه سال قبل منحیث معین گردشگری در وزارت اطلاعات و فرهنگ مقرر شدید؛ وضعیت توریزم در افغانستان چگونه بود؟
گردشکری یکی از پردرامدترین صنعت‌های جهان است. در بعضی از کشورهای آسیایی نیز این صنعت تا حدی رشد کرده که کشورهای مثل تایلند، سنگاپور و سریلانکا حدود نصف درآمد ناخالص ملی شان را عواید گردشگری تشکیل می‌دهد. تاریخ گردشگری در افغانستان به هشتاد سال می‌رسد. بسیاری از کشورهایی که خواسته اند گردشگری منحیث یک منبع مهم درآمد ملی شان باشد، برای گردشگری وزارت ایجاد نموده‌اند. اما در افغانستان تاکنون به عنوان بخشی از دیگر نهادهای دولتی قرار داشته است. در نخستین روزهایی که به مسؤولیت معینیت گردشگری را به عهده گرفتم، تلاش کردیم روی زیربناهای حقوقی و اسناد تقنینی گردشگری کار کنیم. اسناد و قوانین مربوط به گردشگری وجود نداشت و قانونی هم که مرعی‌الاجرا بود بسیار قدیمی بود. قانون گردشگری افغانستان مربوط به دوره‌ی حکومت سردارد داودخان بود. این قانون باید بروز می‌شد و مقرراتی مربوط به شبکه‌های آنلاین و انترنت نیز شامل می‌شد. برای نخستین بار پالیسی ملی توریزم را تهیه کردیم. این پالیسی برای چهارده نهاد دولتی همکار در بخش گردشگری است که باید در تطبیق آن همکار باشند. این پالیسی مورد تأیید شورای عالی فرهنگ و هنر و شورای عالی کاهش فقر قرار گرفته است. براساس پیشنهاد ما، ریاست جمهوری ایجاد بورد عالی گردشگری را تأیید نموده که از سوی وزیر اطلاعات و فرهنگ رهبری می‌شود. سیزده معین و رییسان مستقل از نهادهای مختلف دولتی تحت ریاست وزیر اطلاعات و فرهنگ و معین گردشگری عضو این بورد هستند.
در این مدت ما طرزالعمل شرکت‌های سیاحتی-زراعتی را نیز آماده کردیم. از افغانستان سالانه حدود 60 هزار زایر به کربلا-عراق می‌روند و پروسه نظارت بر عملکرد این شرکت‌ها را آغاز کردیم که همه ساله هیأت نظارتی از فعالیت آن‌ها نظارت می‌کند. پارسال حدود 100 شرکتی را که جواز شان تکمیل شده بود ویا به تعدادی به صورت غیرقانونی کار می‌کردند ویا زایران را در کشور عراق برده بدون ارایه خدمات رها می‌کردند، مسدود ساختیم. فعلن 1300 شرکت سیاحتی زیارتی، صحی و تفریحی در معینیت گردشگری ثبت است و فعالیت دارند. اکثریت این شرکت‌ها در بخش سیاحت زیارتی کار می‌کنند. گردشگری در افغانستان بیشتر گردشگری مذهبی است. سالانه حدود 60 هزار زایر به حج و حدود 60 هزار نفر دیگر به کربلا می‌روند.
شما می‌گویید روی قوانین، مقررات، طرزالعمل‌ها و پروسه نظارت بر عملکرد شرکت‌های خدمات گردشگری کار کردید، آیا دراین مدت تغییری در میزان گردشگران و درآمد ناشی از این صنعت به وجود آمده است؟
در سنجشی که سال گذشته ما از میزان عواید شرکت‌های سیاحتی، شرکت‌های هوایی، رستورانت‌ها و مهمان‌خانه‌ها داشتیم، حدود یک درصد عواید ناخالص ملی افغانستان را درآمد توریستی تشکیل می‌دهد. امسال متأسفانه با شیوع ویروس کرونا صنعت گردشگری به شدت متأثر شده و حتا برخی از این‌ها عواید شان صفر بوده است. اما تاهنوز آمار مشخصی از میزان کاهش گردشگران و کاهش عواید گردشگری جمع‌آوری نشده است. کرونا یک مشکل موقت است و وضعیت ما بهبود خواهد یافت. ما برای درازمدت در پی راهکارهایی هستیم که یک سیستمی ایجاد کنیم تا گردشگری در کشور و سکتورهای دخیل در این صنعت از هرلحاظ حمایت و تقویت شود.
برنامه‌های تقویت توریزم در کشور دقیقن چه است؟
برای رسیدن به اهداف تعیین شده، یک بخش ما تقویت ساختارهای اساسی توریزم و قوانین مربوط به آن بود که انجام شده است. بخش دیگر کاری ما آگاهای عامه است تا فرهنگ پذیرش گردشگران داخلی و خارجی را به شهروندان افغانستان آگاهی‌دهی کنیم. کتاب افغانستان در تصاویر، بروشور، فلم افغانستان 34، آلبوم افغانستان 34، اسپات‌های تلویزیونی، سی‌دی های آموزشی و معلوماتی آماده کردیم تا هموطنان ما در مورد صنعت گردشگری، راه‌های کسب درآمد از این صنعت و فواید آن بدانند.
برگزاری محفل‌های گردشگری نیز بخشی از برنامه‌های ما است. دو سال است که در همکاری با ریاست تربیت بدنی و ورزش مسابقات اسکی روی برف را در ولایت بامیان برگزار می‌کنیم. سال گذشته جشنواره زمستانی گردشگری را در ولایت بامیان برگزار کردیم که در آن شب شعر؛ موسیقی؛ نمایشگاه‌های لباس، عکس، صنایع دستی و غذا؛ مسابقات بزکشی و کارولینگ روی یخ را داشتیم. در این جشنواره ضمن ورزشکاران داخلی و خارجی ما ده‌ها گردشگر خارجی و هزاران گردشگر داخلی داشتیم. جشنواره‌های گردشگری در پروان، پنجشیر، ننگرهار و بدخشان نیز برگزار کردیم. برای نخستین بار در تاریخ کشور جشنواره گردشگری یک هفته‌ای را به مناسبت روز جهانی گردشگری در بدخشان برگزار کردیم که برنامه‌های متنوع هنری و فرهنگی آن گردشگران داخلی و خارجی را جذب کرده بود.
شاید ما نتوانیم به زودی پای شمار زیادی از گردشگران خارجی را به افغانستان بکشانیم اما می‌توانیم با درست کردن زیرساخت‌های حقوقی و آگاهی عامه صنعت گردشگری را در داخل کشور رونق دهیم. افراد ثروتمندی که از افغانستان برای سیاحت به دبی و ترکیه و دیگر کشورها سفر می‌کنند اگر زمینه و آگاهی گردشگری شان در داخل کشور فراهم شود، از یکسو از خروج مبلغ هنگفت پول جلوگیری می‌شود و از سوی دیگر صنعت گردشگری و کاروبار مردم در داخل کشور رونق خواهد یافت. مثلن سال گذشته در شب عید حدود ده هزار گردشگر از دیگر ولایت‌های کشور به بامیان آمده بودند. این افراد طبعن با خود مبلغی پول می‌آورند و این پول به بامیان به مصرف می‌رسد و بر بهبود کیفیت زنده‌گی مردم بامیان تاثیر مستقیم دارد. امسال قرار است به مناسبت روز جهانی گردشگری همزمان در چندین ولایت جشنواره گردشگری برگزار خواهد شد.
برای سال‌های آینده ضمن برگزاری جشنواره‌های گردشگری زمستانی در بامیان، بدخشان، پنجشیر و پروان؛ می‌خواهیم در این ولایت‌های تلی‌اسکی و تلی‌کابین نیز ساخته شود که قطعن برای جذب گردشگران تفریحی بسیار مؤثر خواهد بود.
و یکی دیگر از برنامه‌های خوب ما آموزش گردشگری است. براساس تفاهم‌نامه‌ای که با معینیت تعلیمات تخنیکی و مسلکی داریم، انستیتوت گردشگری را ایجاد کردیم و محصلان این رشته دوره‌های شش ماهه و دو ساله را آموزش می‌بینند. در این انستیتوت دو رشتهی توریزم و هوتل‌داری آموزش داده می‌شود که طریقه پذیرش محصل از طریق امتحان کانکور است. البته در ولایت بامیان از سال‌های گذشته و در ولایت بدخشان جدیدن دانشکده‌های گردشگری را به صورت اکادمیک داریم. یک موضوع دیگر هم اینکه ما براساس طرزالعمل جدید مهمان‌خانه‌ها آموزش هوتل‌داری را برای پرسونل آن‌ها اجباری ساخته ایم و به زودی روند تطبیق این برنامه نیز آغاز خواهد شد.
آیا برنامه‌ای مشخصی برای اینکه زنان از صنعت گردشگری مستفید شوند هم دارید؟
البته، ما برای اینکه زنان در تقویت صنعت گردشگری نقش داشته باشند تلاش کردیم تا طرح بازارچه توریستی زنان را ابتدا در کابل و سپس در ولایت‌ها آماده کنیم. این بازارچه مرکز خرید و فروش و نمایشگاه دایمی صنایع دستی و آثار هنری زنان خواهد بود. قصد ما این است که تمام کالای این بازار دست‌ساخته‌های زنان افغانستان باشد. در ضمن، ما سالانه ده‌ها نمایشگاه در مناسبت‌های مختلف در داخل و خارج از کشور برای خودکفایی زنان برگزار می‌کنیم. تاهنوز نمایشگاه‌های ما مورد توجه قرار گرفته است. به ویژه نمایشگاه‌های ما در هند، تهران-ایران، مشهد-ایران، ازبکستان و… نتیجه‌ی خوبی داشت و هنر دست زنان روستایی افغانستان مورد توجه قرار گرفت.
موانع و چالش‌های فراروی رشد صنعت گردشگری در افغانستان چه است و سالانه تعداد گردشگران خارجی به چه میزان است؟
عمده‌ترین مانع رشد صنعت گردشگری در افغانستان ناامنی است. تهدیدات امنیتی سبب شده است که گردشگران خارجی با وجود تمایل زیاد اما جرأت نتوانند که به افغانستان بیایند. فعلن تا حدود 300 تن گردشگر خارجی داریم که بیشتر به ولایت‌های بامیان و بدخشان می‌آیند. این وضعیت اصلن قابل قبول نیست. با توجه به اینکه کشور همسایه ما، تاجکستان به اندازه افغانستان نشانه‌های جذب گردشگری ندارد اما پارسال 500 میلیون دالر از صنعت گردشگری عاید داشت.
فرهنگ پذیرایی و برخورد مردم با گردشگران داخلی و خارجی بر صنعت گردشگری چه تأثیری دارد؟ آیا می‌شود ضعف در فرهنگ گردشگرپذیری را مانع رشد این صنعت در کشور دانست؟
من فکر می‌کنم نیاز به زمان داریم و ما نیز باید بیشتر کار کنیم تا هموطنان ما گردشگری را به عنوان یک صنعت و منبع درآمد مالی برای شان تلقی کنند. در برنامه‌ی آگاهی‌دهی خود چنین برنامه‌هایی را داریم. به طور نمونه در قالب یک تیاتر ما به نمایش گذاشتیم که گردشگری چگونه یک پدیده‌ی مثبت است و با آن به عنوان یک منبع درآمد مالی مثبت برخورد کنند. چون فرهنگ جنگ و خشونت ارزش‌های ما را وارونه ساخته و مردم از مزایای گردشگری فارغ شده‌اند.
در مورد پارک‌های ملی بگویید که چقدر عامل جذب گردشگری می‌شود و برای انکشاف این ساحه‌ها آن چه برنامه دارید؟
دولت افغانستان بند امیر بامیان، واخان بدخشان و نورستان را به عنوان پارک ملی اعلام نموده است. اما امکاناتی که فعلن در اختیار دولت قرار دارد محدود است و نمی‌توانیم روی انکشاف پارک‌های ملی بیشتر کار کنیم. امیدوار هستیم سکتور خصوصی در این عرصه همکاری کنند. سرمایه‌گذاری روی صنعت گردشگری درآمد بسیار بالایی دارد.
اگر سهولت‌ها برای سهم‌گیری سکتور خصوصی در این عرصه بیشتر شود چطور؟ تا بخش خصوصی در پارک‌های ملی سرمایه‌گذاری کنند.
در اداره امور ریاست جمهوری روی این مورد کار می‌شود تا چگونه نقش سکتور خصوصی در صنعت گردشگری افزایش یابد و این روند قانون‌مند و مدیریت شده به پیش برود. مثلن ما رستورانت کابل-سرینا، میدان گلف قرغه، رستورانت سپوژمی، هوتل سپین غر در ننگرهار، هوتل کارته پروان و چندین جایداد دیگری است که برای جذب گردشگری ساخته شده و به بخش خصوصی سپرده شده است و درآمد خوبی برای دولت دارد. نمی‌خواهم مبالغه کنم اما فکر می‌کنم اگر چالش‌های امنیتی برطرف گردد و صلح تأمین شود، گردشگری یکی از منابع مهم مالی افغانستان خواهد بود که افغانستان برای خودکفا شدن از کمک‌های خارجی بی‌نیاز می‌سازد. البته این صنعت نیازمند سرمایه‌گذاری مشترک دولت و سکتور خصوصی است.
در مورد روند بازسازی آبدات تاریخی بگویید؟ چون آبدات تاریخی و آثار باستانی افغانستان نقش مهمی در صنعت گردشگری در کشور دارد.
سالانه بین 30 تا 40 آبده تاریخی از طریق وزارت اطلاعات و فرهنگ و نهادهای همکار ما بازسازی می‌شود. تعداد آبده‌های ما زیاد است و امکانات نگهداری آن‌ها پس از بازسازی هنوز محدود است. با آن‌هم امسال برعلاوه‌ی پروژه‌های پلان شده، حکم مرمت و بازسازی 27 پروژه آبداتی را از سوی رییس جمهور نیز گرفتیم که هرکدام منبع عایداتی خوبی برای دولت خواهد بود.
و یک پرسشی که مرتبط به حوزه کاری ما و مربوط به معینیت شما می‌شود: فضای اماکن تفریحی و گردشگری در مرکز و ولایت‌های کشور برای زنان چگونه است؟
البته فضای مراکز تفریحی و گردشگری برای زنان متفاوت است. یعنی در بعضی جاها بسیار خوب است و در بعضی مناطق محدودیت‌ها وجود دارد. در شهر مزار شریف که یکی از مراکز مهم جذب گردشگر است، ابتکارهایی صورت گرفته تا فضای قابل اعتماد و مصؤون برای زنان ساخته شود. طی ده سالی که در وزارت امور زنان به عنوان رییس، معین و سرپرست وزارت کار کردم ما بعضی برنامه‌هایی داشتیم تا فضاهای تفریحی مصؤون برای زنان بسازیم. در این مدت 20 پارک زنانه ساختیم. اما در هرات و بلخ ضمن پارک‌های ویژه‌ی زنان، پارک‌های فامیلی نیز ساخته شده که مشتریان زیادی دارند. اما بحث مصؤونیت زنان در این فضاها از فرهنگ اجتماعی هم تاثیرپذیر است. مثلن در ولایت بامیان زنان در هر عرصه‌ای کار می‌کنند و در کنار جاده‌ها فروشگاه‌های صنایع دستی و… دارند. چون بامیان از لحاظ فرهنگ اجتماعی پذیرفته اند که زنان حق و توانایی سهم‌گیری در تمام عرصه‌ها را دارند هیچ مشکلی ندارند؛ نه از لحاظ اینکه یک خانم به عنوان گردشگر حضور داشته باشد و نه خانم‌هایی که به عنوان میزبان گردشگران استند. اما در بعضی از ولایت‌ها فضا برای زنان محدود است و این نیاز به زمان و کار و تلاش دارد تا فرهنگ پذیرایی از گردشگران رایج شود.
یکی از نگرانی‌هایی که اخیرن بروز کرد و در رسانه‌ها زیاد مطرح شد فعالیت گروه‌ها و افرادی بودند که خلاف قانون ممانعت ایجاد می‌کردند. مثلن رسانه‌ها گزارش دادند که در ولایت پنجشیر افرادی هستند که از ورود گردشگران زن بدون همراه و حمل ابزار موسیقی ممانعت می‌کنند. آیا در این مورد با اداره‌های محلی هماهنگی دارید؟
ممکن است گاهی از این مشکل‌‌ها پیش بیاید، اما معینیت گردشگری وزارت اطلاعات و فرهنگ به عنوان مسؤول این بخش فوری در تماس شدیم و این مشکل رفع شده است. فعالیت‌های غیرقانونی ویا حرکت‌هایی که به صنعت گردشگری یک ولایت آسیب بزند قابل قبول نیست و طبعن نهادهای مسؤول به موضوع رسیده‌گی می‌کند. اما این مشکل بزرگی نبود و این حرکت‌ها مانع ورود گردشگران به ولایت زیبای پنجشیر نمی‌شود.
و در آخر اگر حرف و پیامی دارید، بفرمایید.
پیام ما به هموطنان عزیز این است که به صنعت گردشگری به عنوان یک پدیده مثبت نگریسته روی آن سرمایه‌گذاری کنند؛ به ویژه سکتور خصوصی. ما به عنوان نهاد مسؤول در تلاش هستیم تا روند بازسازی آبدات تاریخی را ادامه دهیم و ساختارهای حقوقی را کامل بسازیم. ما تلاش داریم تا برای سهم‌گیری سکتور خصوصی در انکشاف پارک‌های ملی و سرمایه‌گذاری روی صنعت گردشگری سهولت خلق کنیم. امیدواریم سکتور خصوصی افغانستان هم روی این صنعت سرمایه‌گذاری نموده در خودکفایی اقتصادی و رونق بازار در افغانستان سهم فعال بگیرند.
تشکر، خانم مصطفوی.
تشکر از شما.
عالی ممنونم