تیآرتی ورلد/ حکمت نوری
برگردان:احمدضیا علیجانی
در سال 2018، خجسته تمنا یکی از زنان تحصیل کرده‌ی افغانستان با پسرش در حال سفر به اروپا بود که از سوی مقامات محلی در فرودگاه دهلی متوقف شدند.
او در گفت‌وگو با تیآرتی ورلد در مورد وضعیت دشوار خود گفت: «مقامات اسناد من و سپس اسناد پسرم را بررسی و از من پرسید آیا واقعن مادر او (فرزندم) هستم؛ زیرا در هیچ جایی از اسناد پسرم نامم ذکره نشده است.»
خانم تمنا با یادآوری از خاطرات که باعث ناامیدی و تحقیر وی شده بود، گفت: «نگرانی آنها بجا بود؛ زیرا من به‌عنوان یک بزرگ‌سال هیچ سندی نداشتم تا ثابت کنم که پسرم واقعن مال من است. اسامی پدر، پدر بزرگش ذکر شده بود، اما نام من نبود؛ زنی که او را حمل کرد، او را به دنیا آورد و اکنون در حال پرورشش است.»
تمنا از جمله معدود مادران افغانستانی است که به دلیل عدم درج نامش در اسناد رسمی به‌طور مداوم در مورد حقوق کودکش با تبعیض روبه‌رو شده است. فضای بوروکراتیک حاکم در حکومت افغانستان که کاملن از سوی جامعه‌ای محافظه‌کار رهبری میشود، باعث شده تا نام زنان را در بسیاری از سندهای رسمی درج نکنند.
وی می‌گوید: «از نظری بسیاری نام بردن از زنان خانواده آنها بی‌شرمی و غیراسلامی است. وقتی مادر نه ماه جنین حمل می‌کند، آن را با خون خود و سپس برای چندین ماه با شیر خود تغذیه می‌کند، حداقل این حق قانونی فرزندش را دارد. اما در افغانستان، پدر یا پدر بزرگ یا حتا کاکا اختیارات بیشتری نسبت به مادری دارند که کودک را به دنیا می‌آورد. این شرم آور است.»
با این‌حال، تعدیلات در قانون ثبت احوال نفوس صورت خواهد گرفت؛ زیرا دولت افغانستان روز سه‌شنبه، 11 سنبله، اعلام کرد که پس از این، نام مادر شهروندان افغانستان در کنار نام پدر، درج شناس‌نامه‌ی ملی شان میشود؛ اقدامی که در پاسخ به سال‌ها مبارزات از جانب فعالان حقوق زنان افغانستان صورت گرفت. محمد هدایت رییس دفتر سرور دانش، معاون دوم ریاست جمهوری که ریاست جلسه تعدیل قانون ثبت احوال نفوس و تصویب آن را به عهده داشت، گفت: «ما این تعدیلات را پس از طرح کارزار تحت عنوان نامم_کجاست؟ از سوی فعالان زن افغانستان روی دست گرفتیم. رهبری ما این قانون را تصویب کرده و امیدواریم این پیش‌نویس قانون پاسخ باشد برای تابوها و تابوها بشکند.»
با وجود که این پیش‌نویس هنوز از سوی پارلمان کشور به تصویب نرسیده؛ اما فعالان زن در افغانستان که سال‌ها در این زمینه مبارزه کرده، این اقدام را به‌عنوان یک پیروزی یاد می‌کنند و جشن می‌گیرند. مریم عطایی یکی از فعالان زن افغانستان و عضو کارزار نامم_کجاست؟ گفت: «این یک تلاش بسیار خوب است که توسط زنان افغانستان آغاز شد و بیش از چهار سال میشود که با تلاش بی‌وقفه خواستار شناسایی هویت خود شدند.» وی خاطرنشان کرد: «این نتیجه‌ی سازنده کار سخت ما است و زنان افغانستان را به ویژه کسانی که سرپرست فرزندان خود هستند، توانمند خواهد کرد.»
با این‌حال، همه از این تصمیم خوشحال نیستند. عبدالمبین صافی در مخالفت با تعدیل جدید و با تأکید بر این‌که این اقدام با عقاید بسیاری از افغانستانی‌ها مخالف است می‌گوید: «فرهنگ ما اجازه نمی‌دهد نام مادر ما ذکر شود. ما نمی‌توانیم اجازه دهیم کسی نام مادر ما را ببیند. این هدف فقط برای مردم عام نیست، بلکه به خاطر معرفت و دانش ما است. ما در یک جامعه‌ی سنتی زندگی می‌کنیم و این برای ما قابل قبول نیست. این یک کفر محض است.» وی استدلا کرد و گفت: «علاوه بر این در هیچ کجای دنیا چنین قانون وجود ندارد، در همه جا مردم توسط پدران خود شناخته میشود.»
تمنا به شدت به این انتقاد پاسخ داده و گفت: «رد کردن نام مادر در شناسنامه در واقع نادیده گرفتن نقش زنان در خانواده است. اگر از نظر اسلامی این عمل ناشایست بود، پس ما امروز نام مادر محمد و همسران او را نمی‌دانستیم.»
هدایت همچنان به تیآرتی ورلد گفت که دولت افغانستان با علمای دین مشورت کرده و اطمینان داده شده است که از نظر اسلامی هیچ مشکل وجود ندارد. وی با رد انتقادات گفت: «هیچ کاری مانع این امر نمی‌شود. کسانی که مخالف این قانون هستند هیچ استدلال منطقی ندارند.»
در واقع این تابو چنان عمیق است که بسیاری از خانواده‌ها با کمال میل تصمیم گرفته‌اند نام زنان خانواده فاش نشوند و اغلب زنان برای شناخت خود به اعضای مرد، یعنی همسر… یا دختر… اشاره می‌کنند.
اما برای کشوری که با یک جنگ دوام‌دار درگیر است و هزاران نفر جان خود را از دست داده و بسیاری از زنان بیوه شده‌اند، چنین سنت‌هایی می‌تواند بسیار آسیب زننده باشد.
خانم عطایی می‌گوید: «این حرکت به هزاران زن بیوه و مادر مجرد افغانستان کمک می‌کند؛ زنان که فرزندان خود را به دلیل از دست دادن همسران و سایر اعضای خانواده در جنگ به تنهایی بزرگ می‌کنند. بسیاری از آنها مجبور شدند تا فرزندان خود را به عنوان فرزند خود ثابت کنند.»
او گفت: «مادر من وقتی می‌خواست تذکره برای برادرانم بگیرد با این مسأله روبه‌رو شد. دفتردار از مادر من خواست پدرم را بیارود تا او بتواند ثابت کند که واقعن بچه‌ها از او هستند. مادرم از مشاجره با کارمندی که به گفته‌های مادرم باور نداشت و حاضر به صدور تذکره نبود، بسیار ناامید شد.»
عطایی افزود: «نکته اساسی این است که هویت زنان باید به‌عنوان مادر یک کودک شناخته شود. ما به‌عنوان شهروند هویت مستقلی داریم، پس چرا نباید این امر را به صورت عمومی قبول کرد؟
نام مادرم نساء است
درج تذکره ی من شود خلی زیبا وباارزش میشود
دراین راستاهمکاری شماراخوهانم
بااحترام