«هویت» یکی از مباحث جدی اندیشه معاصر است که از دو بعد فردی و اجتماعی بررسی می‌شود. هویت بیشتر در دو چارچوب هویت فردی و هویت تباری که شامل گرایش و تعلقات فرد است، قابل بررسی است. نظریه‌ی هویت اجتماعی به‌طور ریشه‌یی در نیمه‌ی دوم دهه‌ی 1970 توسط هنری‌تاجفل و همکارانش در دانشگاه بریستول توسعه یافته است. در افغانستان، کشور درگیر جنگ که در آن اندیشه به حاشیه رفته است، بحث هویت نه به عنوان یک گفتمان سازنده بلکه به شکل یک مسأله‌ی منازعه‌انگیز پی گرفته می‌شود. البته که این‌جا بحث هویت فردی زیاد مطرح نیست؛ گرایش‌های فکری-جناحی مهم‌تر است که به یک شخص هویت می‌بخشد. بهتر است بگوییم فعلن در افغانستان، مردم نظر به گرایش فکری-جناحی و تعلقات تباری، قومی، نژادی، مذهبی، زبانی و جغرافیایی به افراد هویت می‌تراشند. در این میان، زنان فارغ از هر نوع گرایش و تعلقات شان، هنوز هویت فردی شان را جامعه به گونه‌ی درست نپذیرفته است.
همین روزهای گذشته در کابل مراسم یادبود از درگذشت یک خانم برگزار شد. برگزار کننده‌ی مراسم یکی از کمشنران کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان بود. در کارت اعلان فاتحه نوشته بودند: فاتحه خوانی خواهر …! اسم مردی برجسته شده بود که سال‌هاست در سمت‌های مختلف در نهادهای حامی حقوق بشر کار کرده است. اما هنوزهم هویت زن را به عنوان یکی از حقوق اساسی انسان نمی‌شناسد. حالا پرسش مهمی مطرح می‌شود این‌که آیا هویت یک حق است؟ مانویل کاستلز، جامعه‌شناس هسپانیایی باورمند است که هویت سرچشمه معنا و تجربه برای مردم و فرایند معناسازی براساس یک ویژگی فرهنگی و یا هم مجموعه‌ی به‌هم‌پیوسته‌ی ارزش‌های فرهنگی می‌باشد. با توجه به این نظریات، عوامل و پیش‌زمینه‌های گوناگون است که در شکل‌گیری هویت فردی و جمعی با درنظرداشت پیشینه‌ی تاریخی، فرهنگی و جغرافیایی نقش مهمی را ایفا می‌کند.
زمانی که هویت معنابخش وجود انسان باشد، حتمن یکی از حقوق اساسی انسان نیز به شمار می‌رود تا با شناخت هویت، در واقع به وجود او باورمند بود و دیگر حقوق انسانی پس از تثبیت وجود مطرح می‌شود. این یک امر مهم است که هویت هیچ فرد و قشر اجتماعی نباید نادیده گرفته شود. یکی از راه‌های تشخیص هویت فردی، نام‌گذاری است. در ماده 24 از میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی آمده است: «1- هر كودكی بدون هیچ‌گونه تبعیض از حیث نژاد، رنگ، جنس، زبان، مذهب، اصل و منشأ ملی یا اجتماعی، مكنت یا نسب، باید از تدابیر حمایتی كه به اقتضای وضع صغیر بودنش از طرف خانواده، جامعه و حكومت كشورش، برقرار است، برخوردار باشد. 2- هر كودكی باید بلافاصله پس از ولادت به ثبت برسد و دارای نام شود. 3- هر كودكی حق تحصیل تابعیتی را دارد.»
در مورد هویت اجتماعی، در جامعه‌ی ما حتا اگر طبق سنتی‌ترین برداشت، به قرآن و منابع دینی-اسلامی مراجعه شود بازهم در می‌یابیم که «یا أَیهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَىٰ وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا ۚ…» یعنی تعدد و تکثر قوم و قشر هم در منابع دینی و هم در اندیشه‌ی معاصر و ارزش‌های نوین حقوق بشری کاملن به رسمیت شناخته شده و برابر دانسته شده است.
پرسش این است که با توجه به دو دهه کارزار سخت و سراسری که برای ارزش‌های دموکراتیک و حقوق بشر در افغانستان صورت گرفته است، چرا هنوز به هویت فردی و هویت مستقل جنسیتی زنان باورمندی وجود ندارد؟ چرا هنوزهم باید یکی از کمیشنران کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان هویت فردی یک زن را به رسمیت نشناسد؟ این یک نمونه‌ی آشکار است؛ اما هر روز در شبکه‌های اجتماعی، رادیو-تلویزیون‌های محلی و کارت‌های اعلان فاتحه‌خوانی و کارت دعوت جشن عروسی و نامزدی می‌بینیم که نام هیچ زنی وجود ندارد. اگر هویت زنان را به رسمیت بشناسیم و نام زن به عنوان ننگ و ناموس مردان خانواده شمرده نشود بلکه افتخار باشد چه؟ آیا اتفاق بهتری رخ نخواهد داد؟ تا چه زمانی ممکن است مردان جامعه تلاش کنند که زنان را در زیر برقع سنت‌گرایی و در بی‌هویتی تمام نگه دارند؟
تاهنوز بارها کارزارهای مدنی و هشتگ‌ها برای هویت زنان در شبکه‌های اجتماعی به راه افتاده و برای چندین ماه و چند سال دوام آورده است. جالب است که کمیسیون مستقل حقوق بشر بارها با شدت گرفتن این بحث از زنان هویت‌طلب اعلام حمایت کرده، اما چه کسی اعلامیه‌های کمیسیون را مینویسد؟ حمایت از هویت مستقل زنان صرف موضع اداره است ویا رهبران این کمیسیون نیز به هویت فردی اشخاص باورمند هستند؟
نام زنان تاهنوز همیشه غایب بوده، همان‌گونه که یک کودک در کوچه‌های شهر از نام گرفتن مادرش می‌ننگد، یک فعال حقوق بشر نیز در افغانستان از نام گرفتن زنان عضو خانواده‌اش می‌ننگد. ما هنوز در جایی مانده‌ایم که حقوق اساسی انسان‌ها را به رسمیت نمی‌شناسیم، هویت فردی افراد را انکار می‌کنیم و هویت اجتماعی اقشار مختلف جامعه مسأله‌ساز و عامل منازعه می‌شود. با انکار هویت زنان، انکار وجود شان امکان‌پذیر نیست. نام زنان عضو خانواده ننگ نیست!
