صنایع دستی از دیر زمانی در میان زنان مروج بوده است. در گذشته‌های دور و جوامع سنتی که انسان‌ها هیچ‌گونه دسترسی به لوازم اولیه‌ی مورد نیاز زندگی نداشتند، زنان مجبور بودند از امکانات دست داشته‌ی شان برای تهیه‌ی لوازم مورد نیاز خانواده استفاده کنند. با گذشت زمان رفته رفته این صنایع گسترش یافته است تا جایی که هر قبیله یا طایفه‌ای با نوع پوشش شان معروف و قابل شناخت بوده‌اند. تا اکنون نیز پوشش‌های سنتی در اکثر جوامع افغانستان مرسوم است که بیش‌تر آن توسط زنان تهیه می‌شود.
زنان که در ولایت دایکندی زندگی می‌کنند، صنایع دستی شان را فراموش نکرده‌اند. آنان با استفاده از نخ، کلاه بافی، دستمال دوزی، پرده دوزی، خامک‌دوزی و گرافی می‌کنند. زنان که در دوره‌ی سیاه طالبان و جنگ‌های داخلی افغانستان، از درس و تحصیل بازمانده‌اند. اکنون فقط می‌تواند از طریق زراعت و صنایع دستی درآمد خانواده را تأمین کنند. زنانی که به زمین‌های زراعتی کمتر دسترسی دارند با استفاده از صنایع دستی شان امرار معیشت می‌کنند. اما با مروج شدن لباس‌های مدرن و عصری صنایع دستی آنان رونق خود را از دست داده است.
بی‌نظیر حسینی بانوی کهن سال است و در شهر نیلی یک دکان برای فروش صنایع دستی دارد که در گذشته‌های دور و جوامع سنتی فراگرفته بود، وی هشت سال پیش دوباره به تولید صنایع دستی شروع کرده تا از طریق آن امرار معیشت کند، اما به دلیل فروش کم آن، اکنون مجبور شده است در کنار آن لباس‌های مدرن از بیرون وارد کند و بفروشد. «پنجصد افغانی را نخ خریدم و به بافتن دستمال، کلاه، پوش قران و جراب شروع کردم، وقتی فروختم 2700 افغانی شد و بعد از یک سال دکان اجاره کردم زنان دیگر را هم به صنایع دستی تشویق کردم و هفت سال است که صنایع دستی خود و دیگر زنان را در دکان به فروش می‌رسانم، اما در این اواخر دیگر کسی از تولیدات صنایع دستی استفاده نمی‌کند و در کنار آن لباس‌های مدرن از کابل می‌آورم و می‌فروشم. وضعیت اقتصادی ما خوب شده است و نان آور خانواده خود هستیم.»
بانو حسینی می‌گوید: مکان برای فروش صنایع دستی زنان محدود است و سالانه 45 هزار افغانی برای کرایه دکان می‌پردازد، اما با کم شدن بازار صنایع دستی، آنان دیگر قادر به ادامه‌ی صنعت شان نخواهد بود و اکنون نیاز به حمایت مسؤولان حکومتی دارد که باید مارکیت زنانه وعده‌ی رییس جمهور را اعمار کنند و یا زمینه‌ی قرضه‌های کوچک بانکی را برای آنان فراهم سازند. «امسال در شرایط بد کرونا مدت پنج ماه دکانم بسته بود که هیچ نوع فعالیتی نداشتم، اما از دکان بسته هم کرایه و مالیه گرفتند. اگر این وضع ادامه یابد دیگر نمی‌توانم کارکنم. اکنون نیاز جدی به پول دارم، اما هیچ زمینه‌ی برای قرضه وجود ندارد و رییس جمهور هم که وعده اعمار یک مارکیت زنانه را داده بود، تا اکنون عملی نکرده است. مسؤولان حکومتی هم از ما حمایت و تشویق نمی‌کنند. حداقل تحفه‌های مهمانان خارجی خود را از ما بگیرند تا برای صنایع ما در بیرون کشور بازاریابی شود.»
بی‌نظیر حسینی در کنار صنایع دستی بافتنی و خامک‌دوزی، نمد و گلیم دست‌بافته‌ی زنان روستا را نیز به نمایش گذاشته است تا به فروش برساند.
طاهره حسینی بانوی تجارت پیشه‌ی دیگر است که سیزده سال قبل به تولید و تجارت صنایع دستی شروع نموده است. وی با ایجاد یک شورای زنانه و به کمک موسسات خارجی توانسته برای زنان زیادی خیاطی و گلدوزی آموزش بدهد و فراورده‌های آنان را به فروش برساند. او از عدم توجه مسؤولان جهت رشد و بازاریابی محصولات شان به شدت انتقاد می‌کند و می‌گوید: زنانی که تنها راه امرار معیشت شان صنایع دستی‌اند با افت کسب و کار صنایع دستی با تهدید فقر مواجه‌اند.
«دولت باید برای صنایع دستی ما به بازارهای خارجی تبلیغات می‌کرد. با رواج شدن پوشش عصری دیگر فراورده‌های ما فروش ندارد و تمام زحمات ما به باد فنا رفته است. تولیدات ما در دکان انبار شده است و خانواده‌های که تنها عاید شان صنایع دستی بود با فقر شدید و گرسنگی دست و پنجه نرم می‌کند. در شرایط دشواری قرار داریم و نیاز داریم که از سوی دولت حمایت شویم.»
با نو طاهره نیز سالانه نزدیک به شصت هزار افغانی کرایه‌ی دکان می‌دهد، رقمی که به آسانی نمی‌تواند آن را تهیه کند. نبود بازار مناسب برای فروش، اجاره زیاد دکان و نبود زمینه‌ی قرضه برای گسترش صنایع دستی از چالش‌های اساسی زنان تجارت‌پیشه و صنعت‌گر در ولایت دایکندی است.
با این حال بانو فاطمه اکبری معاون امور اجتماعی و اقتصادی ولایت دایکندی از اعمار یک مارکیت زنانه برای رشد و گسترش محصولات و فراورده‌ای زنان تجارت‌پیشه و زراعت‌پیشه در دایکندی خبر می‌دهد. «یکی از وعده‌های رییس جمهور به زنان دایکندی اعمار یک مارکیت زنانه بود که خوشبختانه زمین آن خریداری شده است و سال آینده ما شاهد اعمار آن خواهیم بود.»
گفتنی است که اکنون زنان تجارت‌پیشه و زراعت‌پیشه در ولایت دایکندی، در امرار معیشت خانواده‌ها نقش بیش‌تر دارند، اما کشت، ترویج و برداشت محصولات و همچنان صنعت آنان به روش سنتی ادامه دارد و برای گسترش کار شان نیاز به آموزش روش‌های مدرن زراعت و تجارت دارند. دیده شود که وعده‌های رییس جمهور در این زمینه به کرسی عمل می‌نشیند یا خیر؟
