حقوق بشر در افغانستان
فعالان و کمیسیون مستقل حقوق بشر می‌گویند حقوق بشر به عنوان یکی از مهم‌ترین ارزش‌های انسانی در افغانستان وضعیت نامناسبی دارد. نقض حقوق بشری شهروندان به اشکال مختلفی صورت می‌گیرد و دسترسی به عدالت نیز بسیار دشوار است.
ذبیح‌الله فرهنگ، رییس نشرات کمیسیون مستقل حقوق بشر در گفت‌وگو با هفته‌نامه نیمرخ گفت: «موارد نقض حقوق بشری افراد در افغانستان شامل خشونت با زنان، خشونت با کودکان، خشونت و سلب حقوق افراد در محلات سلب آزادی، تبعیض علیه اقلیت‌های قومی-مذهبی، محرومیت افراد دارای معلولیت و قربانی شدن افراد ملکی در اثر جنگ و منازعه است.»
موارد نقض حقوق بشر
از نظر کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان شش مورد زیر از جمله عمده‌ترین مواردی است که حقوق بشری افراد در کشور نقض می‌شود.
- حقوق زنان
- حقوق کودکان
- حقوق اقلیت‌های قومی و مذهبی
- حقوق افراد دارای معلولیت
- حقوق افراد در محلات سلب آزادی
- حقوق افراد در جنگ یا منازعه‌ی مسلحانه
- حقوق زنان
نقض حقوق زنان در سراسر افغانستان به عنوان یک پدیده‌ی ضد حقوق بشری و ضد حقوق بشردوستانه‌ی بین‌المللی صورت می‌گیرد. خشونت با زنان و محرومیت از حقوق قانونی شان مشکل بزرگی‌ست که دولت افغانستان، نهادهای مدنی و موسسه‌های بین‌المللی در جریان دو دهه اخیر پس از سقوط طالبان برای رسیدگی به آن کار می‌کنند. اما هنوزهم خشونت‌ها علیه زنان برای محرومیت آنان از حقوق اساسی شان در حد نگران‌کننده‌ای وجود دارد.
- خشونت با زنان
خشونت با زنان از بارزترین چالش‌های حقوق بشری در افغانستان به شمار می‌رود. خشونت با زنان طبق قانون منع خشونت علیه زنان به 22 شکل، ممکن اعمال شود. ریییس نشرات کمیسیون مستقل حقوق بشر می‌گوید عمده‌ترین قضایای خشونت با زنان که در دفاتر این نهاد ثبت می‌شود شامل خشونت فزیکی؛ خشونت جنسی؛ خشونت روانی و زبانی؛ خشونت‌های حاد مثل قتل، تجاوز جنسی، اختطاف و خودکشی؛ خشونت اقتصادی و محرومیت از حقوق اساسی است. در مجموع در جریان سال روان میلادی 3477 مورد خشونت با زنان در این کمیسیون به ثبت رسیده است.
- آزمایش بکارت
در گزارش تحقیقی که به تاریخ یازدهم اکتبر 2020 از سوی کمیسیون مستقل حقوق بشر منتشر شد، انجام آزمایش های نسایی یکی از موارد جدی نقض حقوق بشری زنان در افغانستان دانسته شد. در این تحقیق ۱۲۹ زن از 13 ولایت کشور شرکت کرده بودند. نتایج تحقیقات این کمیسیون نشان داد که بیش از 92 درصد معاینه‌های نسایی بدون رضایت زنان صورت می‌گیرد. در توضیح این گزارش آمده است که در جریان سه سال گذشته و بعد از انفاذ کود جزا معاینه عدلی‌ـ‌طبی را گذرانده در ۱۳ ولایت کشور شرکت نموده و پرسش‌نامه تکمیل نموده‌اند که 62 تن (48.1%) آنان متأهل، 34 تن (26.4%) مجرد، ۱۲ تن (۹.۳٪) نامزد، 14 تن (10.9%)، بیوه و 7 تن (5.4%) مطلقه بوده‌اند. هم‌چنین از مجموع 129 تن پرسش‌شونده، 78 تن آنها (۶۰.۴٪) در محابس، 9 تن (7.0%) در نظارت خانه‌های پولیس و 42 تن (32.6%) باقی‌مانده در خانه‌های امن سکونت داشته‌اند. در ۱۱۹ مورد شامل ۹۲.۳ درصد معاینه بدون رضایت زن و بدون حکم محکمه ذی‌صلاح انجام شده است.
عوامل نقض حقوق بشری زنان
وجود عرف و سنت‌های ناپسند، نبود امنیت و ضعف در حاکمیت دولت در ولسوالی‌ها و ولایت‌ها، عدم برخورد قاطعانه با مجرمان و فرهنگ معافیت از مجازات، فساد اداری و سوءاستفاده از موقف وظیفه‌ای، دخالت افراد متنفذ در امر رسیدگی به قضایا، دسترسی محدود زنان به عدالت، فعالیت افراد و گروه‌های مسلح غیرمسؤول، حمایت ناکافی از قربانیان خشونت علیه زنان، بی‌سوادی و سطح پایین آگاهی مردم، فقر و بیکاری و افزایش اعتیاد به مواد مخدر؛ منحیث عوامل اصلی خشونت با زنان در کشور شمرده شده است.
2. حقوق کودکان
ذبیح‌الله فرهنگ، رییس نشرات کمیسیون مستقل حقوق بشر گفت که نقض حقوق بشری کودکان از جمله چالش‌های جدی حقوق بشری در افغانستان است.
به گفته‌ی او، نقض حقوق بشری کودکان در چارچوب اعمالی چون محرومیت از آموزش، محرومیت از دسترسی به خدمات صحی، انجام کار شاقه و سواستفاده از کودکان در جنگ صورت می‌گیرد.
موارد نقض حقوق بشری کودکان:
- محرومیت از آموزش: 3.7 میلیون کودک از آموزش محروم اند که 67 درصد آنها را دختران تشکیل می‌دهند.
- محرومیت از دسترسی به خدمات صحی
- کار شاقه: تنها در شهر کابل یکصد هزار کودک کار وجود دارد ولی وزارت کار و امور اجتماعی می‌گوید در مجموع حدود دوونیم میلیون کودک کار وجود دارند که از این جمله یک‌ونیم میلیون تن آنان مجبور به انجام کارهای شاقه اند.
- سواستفاده از کودکان در جنگ به عنوان سرباز و سپر انسانی
- 3. حقوق اقلیت‌های قومی و مذهبی
بحث اکثریت و اقلیت‌سازی در افغانستان همواره باعث بروز اختلاف‌ها در سطح جامعه شده و وضعیت سیاسی کشور را نیز متأثر ساخته است. یکی از عوامل بروز جنگ‌های داخلی نیز تفکیک قومی-مذهبی و اقلیت‌سازی-اکثریت‌سازی در جامعه دانسته می‌شود.
در همین حال، کمیسیون مستقل حقوق بشر ابراز نگرانی می‌کند که نابرابری در رعایت حقوق شهروندان و دسته‌بندی آنان به تیپ‌های قومی-مذهبی ضمن اینکه ترویج‌کننده‌ی نابرابری و نقض حقوق انسانی آنهاست، باعث نادیده گرفته شدن اقلیت‌های قومی و مذهبی می‌شود.
رییس نشرات کمیسیون مستقل حقوق بشر در این مورد گفت که این کمیسیون بارها در مورد رعایت حقوق و توزیع عادلانه امکانات برای اقلیت‌هایی همچون سیک‌ها، هندوباوران و جوگی‌های افغانستان به حکومت یادآوری کرده است.
4. حقوق افرادی دارای معلولیت
براساس آمارهای وزارت دولت در امور شهدا و معلولین، 10.3 درصد جمعیت افغانستان را افراد دارای معلولیت تشکیل می‌دهند که 140 هزار نفر در این وزارت ثبت است و از امتیازات اندک مثل معاش ماهوار برخوردارند. هر اداره‌ی دولتی موظف است سه درصد سمت‌های کاری‌اش را به افراد دارای معلولیت اختصاص دهد. اما کمیسیون مستقل حقوق بشر می‌گوید این قشر هنوزهم با تبعیض، محدودیت و بی‌مهری در جامعه مواجه است. عنوان‌هایی چون کور، کر، لنگ، شل، تتله و… به لحاظ روانی آسیب‌های جدی به آنان وارد می‌کند.
- 5. حقوق افراد در محلات سلب آزادی
در این مورد آقای فرهنگ گفت: «بررسی‌هایی که کمیسیون مستقل حقوق بشر داشته در محلات سلب آزادی افغانستان، افراد به غذای سالم، خدمات صحی و رابطه با فامیل‌شان که حقوق اساسی آنها است، دسترسی ندارند.»
- 6. حقوق افراد در جنگ یا منازعه‌ی مسلحانه
نعیم نظری، معاون و کمیشنر کمیسیون مستقل حقوق بشر می‌گوید منازعه‌ی مسلحانه از مردم افغانستان همواره قربانی می‌گیرد که باعث نقض حقوق بشری آنان شده است.
آقای نظری در برنامه‌ی گرامیداشت از روز جهانی حقوق بشر و روز ملی یادبود از قربانیان جنگ گفت: «طالبان اماکن عامه و افراد ملکی را هدف قرار می‌دهند، حکومت نیز در اثر ضعف مدیریت سردچار نقض حقوق بشردوستانه بین‌المللی شده است. سه اصل حقوق بشردوستانه بین‌المللی که شامل تفکیک، احتیاط و تناسب می‌شود صورت نمی‌گیرد. جرایم بین‌المللی همچون قتل عام، جنایت علیه بشریت و جنایت جنگی صورت می‌گیرد. نیروهای خارجی مناطقی و مراکزی را هدف قرار داده‌اند که افراد ملکی، زنان و کودکان در آنجا زندگی و یا کار می‌کردند اما منبع تمویل جنگ تلقی می‌شد؛ در حالی که آنان از روی فقر و یا با جبر به منبع تمویل جنگ کمک می‌کردند.»
اما فواد امان، معاون سخنگوی وزارت دفاع ملی به هفته‌نامه نیمرخ گفت: «در مجموع عامل تلفات افرا ملکی طالبان استند. طالبان هنگام جنگ در خانه‌های مردم موضع می‌گیرند. از افراد ملکی به عنوان سپر انسانی استفاده می‌کنند. در میان افراد ملکی و در شهرها انفجار و انتحار انجام می‌دهند. نیروهای ملی دفاعی و امنیتی افغانستان مسؤولیت حفاظت از مردم را به عهده دارند و به خاطر حفاظت از مردم جان‌های شان را به خطر می‌اندازند. هر حمله‌ای که ما انجام می‌دهیم خیلی به دقت اجرا می‌شود به‌خصوص عملیات هوایی تا به خانه‌های مردم و به جان مردم ملکی آسیب نرسد. جفاظت از افراد ملکی هنگام اجرای عملیات در صدر اولویت‌های نیروهای امنیتی و دفاعی افغانستان قرار دارد.»
او افزود که «اگر در مواردی از سوی نیروهای ملی دفاعی و امنیتی افغانستان به افراد ملکی آسیب رسیده باشد ما از لحاظ قانونی رسیدگی کردیم. فعلن هیچ نوع گزارشی را شاهد نیستیم که در آن از سوی ما به افراد ملکی آسیب رسیده باشد. در گذشته‌ها اگر رخ داده، هیأت حقیقت‌یاب تشکیل شده، موضوع را بررسی کرده، به ساحه رفته و پس از نتیجه‌گیری هیأت فیصله صورت گرفته است.
این در حالی‌ست که براساس یافته‌های کمیسیون مستقل حقوق بشر در یازده سال اخیر 95 هزار فرد ملکی و در یک سال اخیر هفت هزار و 700 فرد ملکی قربانی جنگ شده‌اند.
عاملان نقض حقوق بشر
آقای فرهنگ در مورد عاملان نقض حقوق بشر در افغانستان، هشت گروه را یادآوری کرد که در شرایط و اماکن مختلف باعث نقض حقوق بشری شهروندان می‌شوند.
- گروه طالبان: در اثر جنگ و اعمال ظلم و محدودیت از دسترسی به حقوق بشری در مناطق تحت کنترل شان
- گروه دولت اسلامی عراق و شام(داعش): در جنگ، انجام حملات انتحاری و انفجار
- گروه‌های مسلح غیر مسؤول: کشتار افراد ملکی و ظلم بر مردم محل در مناطق فعالیت شان
- گروه‌های نامعلوم: کشتار و ترور افراد و کارمندان دولت
- نیروهای ملی دفاعی و امنیتی افغانستان: در میدان جنگ و بیشتر در عملیات هوایی در اثر ضعف مدیریت باعث کشتار افراد ملکی می‌شوند.
- نیروهای ناتو مستقر در افغانستان: هنگام انجام عملیات هوایی باعث کشتار افراد ملکی می‌شوند.
- اعضای خانواده: خشونت با زنان و کودکان
- افراد در درون شهر و داخل اداره‌های کار: خشونت با زنان و آزار خیابانی بانوان
جغرافیای نقض حقوق بشر
ذبح‌الله فرهنگ به هفته‌نامه نیمرخ گفت پنج محیطی که در آنجا بیشتر حقوق بشری افراد نقض می‌شود عبارتند از مناطق ناامن و درگیر جنگ، خانه که در آن بیش از 95 درصد خشونت‌ها با زنان صورت می‌گیرد، محلات سلب آزادی(زندان‌ها و توقیف‌خانه‌ها) و اداره‌های کار که در آنجا خشونت‌های فزیکی، روانی و جنسی بر زنان اعمال می‌شود.
- میدان جنگ
- خانه
- محلات سلب آزادی
- مناطق ناامن
- اداره‌های کار
بیش‌ترین نقض حقوق بشری در مناطق ناامن و تحت کنترل گروه‌های مسلح مخالف دولت صورت می‌گیرد که شهروندان از خدمات آموزشی، صحی و دسترسی به عدالت محروم اند.
علل نقض حقوق بشر در افغانستان
پنج علت عمده‌ای که باعث نقض حقوق بشر در افغانستان می‌شود از نظر کمیسیون مستقل حقوق بشر چنین است:
- جنگ
- فقر
- عدم آگاهی افراد از حقوق بشر
- عدم حاکمیت قانون
- عدم دسترسی افراد به عدالت
با وجود این وضعیت، پروسه صلح دولت با گروه طالبان بر نگرانی‌های مردم در رابطه به بدتر شدن وضعیت حقوق بشری در کشور افزوده است. پیش از این مردم از جنگ و اثرات آن مثل فقر و محرومیت شکایت داشتند که دسترسی به عدالت و حقوق اساسی شان را محدود می‌کند، حالا که گفت‌وگوها برای توافق صلح میان دولت و طالبان در در دوحه پایتخت قطر به همکاری جامعه جهانی جریان دارد؛ شهروندان افغانستان ابراز نگرانی می‌کنند که مبادا حکومت پس از صلح ارزش‌ها، آزادی‌ها و حقوق شان را محدود کنند و قربانیان جنگ به عدالت دست نیابند.
در این مورد، خانم بنفشه یعقوبی، کمیشنر کمیسیون مستقل حقوق بشر گفت درنظرگیری حق قربانیان در روند گفت‌وگوهای صلح، یک هدیه نیست؛ بلکه این یک حق بشری و به نفع این روند و مشروعیت‌بخش آن است و هرچه صدای آنها بیشتر شنیده شود، امکان موفقیت روند صلح را بهتر فراهم می‌کند. او افزود که کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان برای تأمین صلح واقعی، خواهان نقش معنادار جامعه مدنی، قربانیان جنگ، زنان کشور و خواست واقعی مردم در روند گفت‌وگوهای صلح است.
