«موسسه حقوق بشر و محو خشونت» به همکاری «شبکه جامعه مدنی و حقوق بشر» یک تحقیقی را در مورد حقوق اقلیت‌های افغانستان در روند صلح انجام داده است که در آن 79.1 درصد اشتراک کنندگان گفته‌اند در اقدامات مربوط روند صلح دخیل نبوده، در حالی که 80 درصد آنان خواهان شمولیت در این پروسه استند.
این دو نهاد مدنی تحقیق اقلیت‌های افغانستان و روند صلح را به همکاری مالی «مکانیزم حمایت اتحادیه اروپا از پروسه صلح افغانستان» طی ده ماه در نُه ولایت کشور انجام داده‌اند.
در برنامه‌ی اعلام نتایج این تحقیق که امروز (یکشنبه، 23 قوس 1399 خورشیدی) تحت عنوان «کنفرانس ملی اقلیت‌های آسیب‌پذیر و روند صلح» در کابل برگزار شد، از دولت افغانستان، گروه طالبان و جامعه‌ی جهانی خواسته شد تا مکانیزم‌های شامل‌سازی اقلیت‌های قومی، دینی، مذهبی و زبانی را ایجاد و از حقوق آنان در روند صلح محافظت کنند.
عبدالودود پدرام، رییس اجرایی موسسه حقوق بشر و کاهش خشونت در این برنامه گفت: «در تحقیقی که از سوی این نهاد در رابطه به اقلیت‌های آسیب‌پذیر و روند صلح انجام شده، 595 نفر از گروه‌های اقلیت شامل 52 درصد مردان و 48 درصد زنان سهم گرفته‌اند. همچنین 50 بحث گروهی متمرکز در ولایت‌های بدخشان، بلخ، غور، کابل، ننگرهار، نورستان، نیمروز و جوزجان برگزار شده است. اقلیت‌های قومی-مذهبی اشتراک کننده در این تحقیق را ایماق، قزلباش، پشه‌ای، ترکمن، بلوچ، براهویی، عرب، سادات، نورستانی، واخی، قرغیز، گوجر، اسماعیلی، سیک‌ها، هندوها و مگات/جت یا جوگی‌ها تشکیل می‌دهند. داده‌های جمع‌آوری شده پس از مصاحبه با 18 متخصص تجزیه و تحلیل شده است تا نگرانی‌ها و مطالبات اقلیت‌های کشور در رابطه به پروسه صلح، به جوانب دخیل در این پروسه رسانده شود.»
در نتایج تحقیق این دو نهاد مدنی آمده است که از جمله 595 اشتراک کننده، 79.1 درصد گفته‌اند که در پروسه صلح دخیل نیستند، اما 17.7 درصد پاسخ داده که در این روند به نحوی سهیم اند.
اکثریت اشتراک کنندگانی که به پرسش‌های این تحقیق پاسخ داده، ابراز داشته‌اند که از خود و جامعه‌ی شان در روند جاری مذاکرات صلح هیچ‌گونه نمایندگی صورت نمی‌گیرد.
به طور نمونه: 53.6 درصد اشتراک کنندگان گفته‌اند که در پروسه صلح هیچ دخیل نیستیم؛ 15.6 درصد گفته‌اند که تا حدی دخیل هستیم؛ 13.9 درصد گفته‌اند که بسیار کم دخیل هستیم؛ 10.6 درصد هیچ نمیدانسته‌اند که آیا سهمی در این پروسه دارند ویا نه؟ صرف 6.2 درصد ابراز داشته‌اند که ما به صورت فعالانه دخیل هستیم.
بربنیاد این تحقیق، مهم‌ترین خواست‌های اقلیت‌های افغانستان از دولت این است که از حقوق اقلیت‌های آسیب‌پذیر و حقوق زنان در روند صلح دفاع کند.
آنان همچنین از گروه طالبان خواسته‌اند که گروه‌های اقلیت، حقوق و آزادی‌های اساسی آن‌ها را به رسمیت بشناسند و در مناطق تحت نفوذ شان اقلیت‌ها را هدف قرار ندهند.
اشتراک کنندگان این تحقیق به نمایندگی از قوم، همزبانان و هم‌مذهبی‌های‌شان از جامعه جهانی خواسته‌اند تا حمایت بین‌المللی از دولت افغانستان را منوط بر به‌رسمیت شناخته شدن و حفظ حقوق اقلیت‌ها ادامه دهند و در برنامه‌های توسعه‌ای جامعه جهانی نیز این اصل را در نظر داشته باشند.
در همین حال، رولاند کوبیا، سفیر اتحادیه اروپا در افغانستان نیز خواستار مشارکت همه اقشار افغانستان در روند صلح شد و گفت که «حکومت تک‌هویتی در هیچ سرزمینی ممکن نیست، تأمین صلح پایدار نیاز به حضور و مشارکت همه اقشار و اقلیت‌های افغانستان دارد.»
عبدالقادر روزی، یکی از جوانان متعلق به قوم جوگی/جت است. او گفت که روزگاری با هویت جوگی خود از حق آموزش محروم شده بود و حتا حق گرفتن شناسنامه شهروندی/تذکره را نداشته، تا اینکه توانسته است با کتمان هویت به تحصیلات خود ادامه دهد.
سیما سمر، وزیر دولت در امور حقوق بشر و روابط بین‌الملل در این برنامه گفت جوگی‌ها یکی از اقلیت‌هایی است که دولت حتا اراده‌ی به‌رسمیت شناختن هویت آنان را ندارد.
او افزود «در زمانی که به عنوان رییس کمیسیون مستقل حقوق بشر کار می‌کردم، بحث هویت جوگی‌ها را در زمان حکومت حامد کرزی، رییس جمهور پیشین کشور از سوی کمیسیون مطرح کردیم، اما اداره امور دفتر آقای کرزی پاسخ دادند که جوگی‌ها در اصل متعلق به افغانستان نیستند و حق داشتن هویت را ندارند.»
تجربه‌ی نادیده گرفتن هویت اقلیت‌ها روایت تلخیست که معاون دوم رییس جمهور نیز از آن شکایت و ابراز نگرانی کرد.
سرور دانش، معاون دوم رییس جمهور غنی در این برنامه گفت: «زمانی که به پیشنهاد شورای علمای اهل تشیع ایجاد دیپارتمنت فقه جعفری در دانشکده‌های شرعیات دانشگاه‌های کشور را مطرح کردیم، پاسخ داده شد که تدریس فقه جعفری به وحدت ملی در افغانستان آسیب می‌زند.»
او افزود: «با آنکه ماده چهارم قانون اساسی اصل برابری شهروندی را به رسمیت شناخته، اما ما در دولت در عمل نتوانسته‌ایم مکلفیت‌های خود را در رابطه به حقوق اقلیت‌ها انجام دهیم.»
معاون دوم رییس جمهور گفت که نگرانی‌های اقلیت‌های افغانستان به‌جا است؛ آنان از لحاظ خدمات اجتماعی، فرهنگی و انکشافی هنوزهم در محرومیت قرار دارند و ما در تطبیق ارزش‌های حقوق بشری با چالش مواجه هستیم.
اما او به نمایندگی از حکومت افغانستان وعده سپرد که حقوق زنان و حقوق اقلیت‌های افغانستان به عنوان دو اصل مهم برای حکومت افغانستان در روند صلح مطرح است تا از شکل‌گیری یک نظام مردسالار و استبدادی در فردای توافق صلح دولت با گروه طالبان جلوگیری شود.
این در حالیست که گفت‌وگوها میان هیأت‌های دولت افغانستان و گروه طالبان نزدیک به دو ماه است در شهر دوحه، پایتخت قطر جریان دارد. این تازه این هیأتها پس از دو ماه توانستند بر روی آجندای گفت‌وگوها به توافق برسند.
هیأت 20 نفره‌ی گروه طالبان ساختار تک‌قومی، تکمذهبی و متشکل از گویندگان یک زبان استند؛ یعنی همه پشتون‌های سنی‌مذهب.
اما در مقابل، هیأت 21 نفره‌ی دولت افغانستان متشکل از 17 مرد و چهار زن، از اقوام پشتون، تاجیک، هزاره و ازبیک و پیروان مذاهب شیعه و اهل سنت هستند.
ترکیبی که تا حدودی برای مردم افغانستان و همچنین جامعه جهانی قناعت‌بخش است.
رولاند کوبیا، سفیر اتحادیه اروپا در افغانستان در پیام تصویری از اروپا در برنامه‌ی امروزی گفت: این ساختار هیأت دولت افغانستان برای جامعه‌ی جهانی مایه‌ی اطمینان است که از دست‌آوردهای مشترک مان در دو دهه اخیر و حقوق زنان و حقوق اقلیت‌ها در روند صلح دفاع می‌شود.
در ظاهر امر، مشارکت اقلیت‌ها در ترکیب هیأت مذاکره کننده چیزی نیست که دولت اکنون به آن فکر کند و یا اهمیت قایل شود. اما وزارت دولت در امور صلح اطمینان می‌دهد که زمینه‌سازی خواهد کرد تا نمایندگان این اقشار خواست‌ها، نگرانی‌ها و پیشنهادهای شان را به هیأت مذاکره کننده ارایه کنند تا در میز مذاکرات و توافق احتمالی صلح میان دولت و گروه طالبان در نظر گرفته شود.
داکتر عالمه، معین حقوق بشر و جامعه مدنی وزارت دولت در امور صلح گفت که تصمیم نهایی برای توافق صلح از جانب دولت افغانستان با برگزاری رفراندوم سراسری و یا لویه جرگه گرفته خواهد شد تا در آن خواست‌های همه شهروندان به ویژه اقلیت‌های آسیب‌پذیر نیز مد نظر باشد.
