سال 2020 میلادی در افغانستان همزمان با گسترش دو تهدید بزرگ آغاز شد: شیوع ویروس کرونا و صلح دولت با گروه طالبان.
شیوع ویروس کرونا از آن رو که اقتصاد جهان را به شکست مواجه می‌کرد و مشکل کمبود مواد غذایی را نیز شدت می‌بخشید برای یک کشور درگیر جنگ مثل افغانستان عین فلاکت و بحران بود.
صلح که در دیگر کشورها بهترین خبر برای یک ملت است، مردم افغانستان اما از صلح می‌هراسند. چون طرفی که قرار است در میز مذاکره صلح با دولت بنشیند یک گروه خطرناک است. گروه طالبان که در سال 1375 خورشیدی در اثر یک جنگ منطقه‌ای و استخباراتی توانست پرچم سفید شان را بر ارگ کابل به اهتزاز درآورد، روزگار بیش از بیست میلیون انسان افغانستانی را به سیاهی سوق داد. سال 2001 میلادی و حمله القاعده به برج‌های تجارتی امریکا شاید زمان و رویداد نیکی بود که زمینه‌ی سقوط این گروه فراهم شد. اما آغاز عملیات انتحاری و انفجار و کشتار مجدد از سوی این گروه در سال 2005 باعث شد که راه دیگری برای خاموشی تفنگ‌های جنگجویان این گروه تکاپو شود. از سال 2007 به بعد گفتمان صلح جدی شد و تا این‌جا که در سال 2020 مذاکرات مستقیم میان دولت و گروه طالبان برای رسیدن به توافق صلح آغاز شد. اما مردم از طرز تفکر طالبان می‌هراسند نه از توافق سیاسی صلح با این گروه! اینکه چرا؟ یکی از عمده‌ترین دلایل هراس مردم از طالبان برخورد این گروه با زنان است. گروه طالبان زنان را با قرائت شخصی خودشان از دین اسلام در خانه زندانی می‌کنند و اکثریت مطلق حقوق بشری زنان را نادیده می‌گیرند به شمول حق آموزش و حق دسترسی به خدمات صحی و حق کار و حق انتخاب.
در نخستین هفته‌ی ماه جنوری 2020 نوای همسویی یک عالم دین با گروه طالبان از هرات بلند شد. ملا مجیب‌الرحمان انصاری، ملاامام مسجد گازرگاه هرات در اول ماه جنوری 2020 میلادی تابلوهایی را با محتوای زن‌ستیزانه در سطح شهر نصب کرد و خواهان وضع محدودیت بر پوشش زنان شد: «بدحجابی زن از بی‌غیرتی مرد است». این جنجال تا یک ماه دوام آورد و دولت در پی اعتراض‌های مردم و فعالان حقوق زن، تابلوهای این عالم دین را از سطح شهر جمع‌آوری کرد و دیگر اجازه نداد میان مردم رعب و وحشت ایجاد کند.
جهان درگیر کرونا بود و زنان در خط مقدم مبارزه با آن
اما این تمام رخ هرات نیست. هرات به غیر از ملا مجیب‌الرحمان انصاری، ریکا سادات را نیز در خود دارد. تا ویروس کرونا به هرات رسید، ریکا سادات و همکاران او در «گروه تولیدی لباس زنان آبنوس» در شهر هرات مقاوم‌ترین ماسک‌هایی را به بازار عرضه کرد که هم از شیوع ویروس کرونا جلوگیری می‌کند و هم درآمد بالای اقتصادی دارد. آبنوس با همکاری انستیتوت «اینریف» و حمایت مالی «دالاس داینامیکس» از پارچه‌های ابریشمی تولید هرات، ماسک ساخت تا برای پارچه‌های ابریشمی هرات در هنگام بحران جهانی ناشی از شیوع ویروس کرونا در کشورهای خارجی به ویژه ایالات متحده امریکا بازاریابی کند.
نه تنها این، در یک اقدام بی‌پیشینه و همگام با بزرگترین لابراتوارهای تحقیقاتی جهان، چند تن از دختران جوان که بین 14 تا 19 سال سن دارند در شهر هرات برای مبارزه با کرونا گام بزرگی برداشتند.
تیم دختران رباتیک هرات که توسط رویا محبوب تأسیس شده است، مدل ابتدایی یک دستگاه تنفس مصنوعی یا ونتلاتور را با استفاده از لوازم تخنیکی موتر و وسایل ابتدایی پلاستیکی ساختند. سپس به همکاری موسسه هلپ جرمنی، یونیسف و موسسه دی.سی.اف یک دستگاه بهتری تولید کردند که از سوی موسسات تحقیاتی در ایالات متحده و وزرات صحت عامه اعتبار کیفیت گرفت. ارچند دولت افغانستان نتوانست این محصول وطنی و حاصل فکر و کار دختران جوان هراتی تولید انبوه کند اما این دختران ضمن دستگاه ونتلاتور یا تنفس مصنوعی، دستگاه ضد عفونی کننده‌ی محیط، اشیا و یک بازی برای مبارزه با ویروس کرونا را نیز ساختند و به نمایش گذاشتند.
زنان و صلح
در روزهایی که چرخ‌های بزرگترین کارخانه‌های اقتصادی از گردش می‌ماند و ویروس کرونا گلوی بندرهای تجارتی را فشرده بود و نفس میلیون‌ها انسان را شبیه ترانسپورت هوایی و زمینی بند آورده بود، مردم افغانستان هرشب پای تلویزیون‌ها می‌نشستند و روزانه ساعت‌ها صفحه‌های شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های آنلاین را رصد می‌کردند که از دوحه چه خبر؟
تا اینکه در آخرین روزهای ماه فبروری و اوایل ماه مارچ 2020 زلمی خلیلزاد، نماینده ویژه امریکا در امور صلح افغانستان با ملا برادر، معاون سیاسی گروه طالبان یک توافق‌نامه سیاسی مبنی بر صلح تاریخی میان امریکا و طالبان را امضا کردند.
اصیله وردک و انارکلی هنریار دو تن از بانوانی بودند که در گفت‌وگوهای صلح امریکا با طالبان در قطر شرکت کرده بودند ولی حضور و دادخواهی این دو نماینده زنان و مردم افغانستان و نظاره‌گری جامعه جهانی هیچ کمکی نکرد تا حفاظت از حقوق زنان و حقوق بشری افغانستانی‌ها در توافق‌نامه سیاسی دوطرف گنجانیده شود. در واکنش به این رویداد، ضمن اعتراض‌های داخلی انجیلنا جولی، هنرمند سرشناس آمریکایی گفت: «آنچه به قیمت حقوق زنان در افغانستان انجام شود صلح نیست!»
اما این توافق‌نامه سیاسی راه را برای آغاز گفت‌وگوهای مستقیم میان دولت افغانستان و گروه طالبان باز کرد.
به تاریخ 22 سنبله 1399 گفت‌وگوهای صلح به صورت رسمی میان هیأت‌های مذاکره‌کننده‌ی دولت افغانستان و گروه طالبان در شهر دوحه-پایتخت قطر آغاز شد.
یکی از مزیت‌های روند صلح این بود که برای نخستین بار در روند صلح افغانستان چهار زن: حبیبه سرابی، فوزیه کوفی، شریفه زرمتی و فاطمه گیلانی در ترکیب هیأت 21 نفری دولت افغانستان حضور داشتند تا از حقوق و آزادی‌ها، ارزش‌ها و دست‌آوردهای زنان حفاظت و حمایت کنند.
زنان و حکومتداری
سال 2020 در بعضی موارد تغییرهای مثبتی در زندگی زنان رونما گردیده، اما سال پر چالشی هم بوده است. از لحاظ سیاسی زنان توانستند مسایل مربوط به خودشان را در محور سیاست‌گذاری‌ها بگنجانند و یا حداقل برای موثریت حضور و مشارکت شان در سیاست و اجتماع تا پای جان تقلا کنند.
رویا دادرس، سخنگوی وزارت امور زنان می‌گوید زنان در عرصه حکومتداری یک سال خوبی را پشت سر گذراندند. به گفته‌ی او، سکتور خدمات ملکی در سال 2019 میلادی 27.33 درصد بود، اما در سال 2020 به 29.39 درصد رسید که این افزایش آمار نتیجه‌ی بهبود سیستم استخدام و افزایش توانمندی زنان بوده است. ولی زنان بیش‌تر به کرسی‌های باصلاحیت نیاز دارند. به تاریخ 22 جوزا وزارت امور زنان اعلام کرد که ریاست جمهوری با اجرایی شدن این وزارت موافقت کرده و پس از این ضمن پالیسی‌سازی، وزارت امور زنان یک نهاد با صلاحیت اجرایی نیز است. در این مورد، حسینه صافی، سرپرست وزارت امور زنان در گفت‌وگویی به هفته‌نامه نیمرخ گفت: اگر وزارت امور زنان یک نهاد اجرایی باشد شاید ما از طریق وزارت امور زنان برای زنان کشور زیادتر رسیدگی کنیم. اما خانم صافی برای اجرایی‌ساختن طرح‌هایش در این وزارت، وزیر نشد.
در رأی‌گیری مجلس نمایندگان که در اواخر ماه نوامبر 2020 و هفته‌ی نخست دسامبر صورت گرفت، در میان نامزدوزیران کابینه چهار خانم نیز حضور داشتند. از میان چهار نامزد وزیر معرفی شده برای کابینه، معصومه خاوری به کرسی وزارت مخابرات راه یافت و کریمه حافد فاریابی وزیر اقتصاد افغانستان شد. اما حسینه صافی نتوانست رأی لازم برای نشستن بر کرسی وزارت امور زنان را دریافت کند و رنگینه حمیدی نیز به وزارت معارف نرسید. ولی روش حکومتداری و سنت سرپرسی حاکم در نظام کنونی باعث شد که رییس جمهور غنی این دو خانم را ضمن دیگر سرپرستان و نامزدوزیرانی که رأی اعتماد مجلس را نگرفتند، هم‌چنان به عنوان سرپرست وزارت‌خانه‌ها نگه دارد.
افتخارآفرینی زنان
در سال 2020 میلادی زنان در عرصه‌های مختلف افتخار آفریدند و تصویر دیگری از افغانستان به جهانیان نشان دادند. زنان ثابت کردند که افغانستان تنها سرزمین جنگ و تریاک نیست!
لاله عثمانی، فعال حقوق زن و بنیان‌گذار کمپاین #نامم_کجاست؟ و سمیه فاروقی، کاپیتان تیم دختران رباتیک افغانستان در لیست ۱۰۰ زن الهام‌بخش سال ۲۰۲۰ بی‌بی‌سی قرار گرفتند.
فوزیه کوفی، عضو هیأت مذاکره‌کننده دولت افغانستان با گروه طالبان و نماینده‌ی پیشین مردم بدخشان در مجلس نمایندگان به‌خاطر فعالیت‌های حقوق بشری اش برنده‌ی جایزه‌ی «تنوع و توسعه پایدار» خانه‌ی آسیا یا «Casa Asia» شد.
ظریفه غفاری، شهردار میدان‌شهر-مرکز ولایت میدان وردک به‌خاطر تلاش‌هایش برای تأمین صلح، برابری جنسیتی و برجسته ساختن نقش زنان در کشور جایزه‌ی زنان شجاع وزارت امور خارجه ایالات متحده امریکا را گرفت.
با آنکه افغانستان یکی از خطرناک‌ترین کشورها برای مادران و نوزادان است، تا جایی که از میان هر یکصد هزار زن در هنگام زایمان، 1290 تن شان می‌میرند. نه تنها این، بلکه گروه‌های تروریستی و مخالفان دولت نیز زنان حامله و نوزادان را هدف حملات شان قرار می‌دهند. به تاریخ 23 ثور 1399 خورشیدی شفاخانه‌ی مخصوص زایمان زنان در دشت برچی-ناحیه سیزدهم شهر کابل هدف حمله مسلحانه گروه داعش قرار گرفت که در نتیجه 18 زن کشته شدند و بیش از 22 زن و نوزاد زخمی شدند. با آنهم قابله‌ها و پرستاران زن در افغانستان بی‌وقفه برای سلامت زنان و نوزادان کار کردند که برای تقدیر از این خدمات بشردوستانه‌ی شان زهرا میرزایی، معروفه مرادی، شکریه مسافرزاده و شبانه هلین چهار قابله و پرستار زن از افغانستان در فهرست یکصد زن پیش قدم و برتر پرستاری سازمان جهانی سلامت زنان قرار گرفتند. وزارت صحت عامه می‌گوید در سکتور صحت، به طور اوسط در هر مرکز صحی دولتی در افغانستان یک قابله و در مجموع چهار هزار قابله برای سلامت زنان و نوزادان خدمات صحی ارایه می‌کنند.
در ماه اکتبر 2020 گلجان سمر، بانوی تجارت‌پیشه از ولایت دایکندی جایزه‌ی «زنان کارآفرین» را از انستیتوت توسعه و حمایت از اقتصاد زنان ایالات متحده امریکا دریافت کرد و پول نقد این جایزه را برای تحصیل دو دختر نیازمند اختصاص داد.
در عرصه فرهنگی، کتاب جدید دکتر حمیرا قادری با عنوان «رقص در مسجد» از طرف انتشارات هارپرکولینز امریکا در نیویارک چاپ و رونمایی شد و پنجمین کتاب برتر سال 2020 در امریکا لقب گرفت.
در حوزه‌ی هنر و موسیقی نیز الهه سرور، خواننده جوان افغانستان با اجرای «ترانه‌های مادران افغان» در یک رقابت بین‌المللی در بریتانیا، جایزه‌ی «سانگ لاینز-2020» را از آن خود کرد.
اما بیش از دیگر اتفاق‌ها، اول نمره شدن شمسیه علی‌زاده در آزمون کانکور سراسری 1398-1399 برای افغانستان و جهان شگفت‌آفرین بود. صرف از این جهت که در نخستین روزهای ماه میزان گروه طالبان در مذاکرات صلح در دوحه از دیدگاه زن‌ستیزانه‌ی شان پرده برداشته بود، اما در همان هفته بود که در کابل دختر جوانی توانست از میان 200 هزار داوطلب کانکور با بلندترین نمره در رشته پزشکی راه یابد و یک هفته‌ی تمام رسانه‌های ملی و بین‌المللی را مصروف خودش نگه دارد. از سویی هم او تصویر، پیام و قدرت متفاوت زنان افغانستان را به نمایش گذاشت.
و بالاخره همین چند روز پیش بود که حبیبه حسینی دانشجوی جوان افغانستانی در هند شایسته‌ترین محصل بین‌المللی سال 2020 در دانشگاه سیمبایسیس شد.
زنان و اقتصاد
سال 2020 در کل برای اقتصاد جهان یک تهدید و در بعضی موارد بحران جدی بود. برای افغانستان که کشور درگیر جنگ و با کسر بودجه‌ی میلیاردها دالری مواجه است، بدون شک سال خوبی نبود. صدها کارخانه تعطیل شد و هزاران نفر شغل شان را از دست دادند. ارچند آمار دقیق آن را وزارت کار و امور اجتماعی ارایه نکرد و با تماس‌های مکرر به مسؤولان و سخنگوی وزارت کار و امور اجتماعی نتوانستیم دریابیم که در سال 2020 میلادی به چه تعداد زنان کارآفرینی کردند و به چه تعداد کار شان را از دست دادند، اما اکبر رستمی، سخنگوی وزارت زراعت به هفته‌نامه نیمرخ گفت: در سال 2020 میلادی زنان در عرصه زراعت دست‌آوردهای بزرگی داشتند. به گفته‌ی او، زنان در راستای کاشت و ترویج زعفران، باغداری، ایجاد گلخانه‌ها، باغچه‌های خانگی، سبزخانه‌ها و فارم‌های مرغداری نقش بزرگی در افزایش محصولات زراعتی و تأمین غذا داشتند. تنها در عرصه مرغداری 31 هزار زن در سال جاری میلادی وارد کار شده‌اند.
زنان در دنیای هنر
به تاریخ 26 عقرب 1399 خورشیدی، ششمین دور جشنواره‌ی جهانی فلم زنان هرات در قصر دارالامان کابل افتتاح شد و بیست و نهم عقرب خاتمه یافت. رویا سادات، مدیر و موسس این جشنواره که با فلم «نامه‌ای به رییس جمهور» شهره شد، اکنون خانه‌ی فلم رویا را دارد که چنین جشنواره بزرگ جهانی را در کابل برگزار می‌کند.
تمامی 3000 فلمی که در این جشنواره ارسال شده بود و حدود هفتاد فلمی که در بخش نمایش و رقابت جشنواره راه یافته بودند موضوع‌هایی همچون حقوق زنان، خشونت علیه زنان، هویت و برابری جنسیتی و مبارزه‌ی زنان را بازتاب داده بودند که یا توسط زنان و یا مرتبط به موضوع زنان ساخته شده بودند. این جشنواره فرصت نمایش درد و شکوه زنان جهان در پرده‌ی سینماهای افغانستان بود که در آن گوشواره‌ی زرین جشنواره به دکتر صحرا کریمی، فلم‌ساز و رییس افغان فلم رسید.
صحرا کریمی، یک هفته پس از این رویداد نخستین جشنواره‌ی ملی فلم افغانستان را با عنوان لاجورد افتتاح کرد.
او که فقط یک‌ونیم سال می‌شود به کرسی ریاست افغان فلم(اداره سینمایی دولتی افغانستان) نشسته است، اول قوس 1399 خورشیدی، نخستین دور جشنواره‌ی ملی فلم افغانستان(لاجورد) را با شعار «تولد دوباره‌ی سینمای افغانستان» در کابل افتتاح کرد و به گفته‌ی مریم جهان‌بین، مدیر این جشنواره تا ده روز سالون‌های سینمایی کابل روزهایی شبیه دوره‌ی پیش از جنگ داخلی را تجربه می‌کرد؛ زنان، جوانان و خانواده‌ها به سینماها می‌رفتند و فلم می‌دیدند.
زنان و ورزش
ورزش برای زنان یکی از بزرگترین دردسرهایی است که ممکن تجربه کنند. اما زنان در سال 2020 چندین مسابقه‌ی ورزشی را برگزار کردند که بسیار خبرساز شد.
سومین دور مسابقات بایسکل‌رانی کوهستان میان 47 دختر از هفت ولایت: کابل، هرات، بلخ، فاریاب، غزنی، دایکندی و بامیان در شهر بامیان برگزار شد.
سپس در پانزدهم ماه قوس 1399 خورشیدی، ده دختر جوان با وجود مخالفت‌های علمای دین در شهر نیلی، مرکز ولایت دایکندی مسابقه موترسایکل‌رانی برگزار کردند.
در روز برگزاری این مسابقه، مرضیه همدرد آمر بخش جندر مقام ولایت دایکندی به هفته‌نامه نیمرخ گفته بود: این بانوان از ولسوالی‌های میرامور، نیلی و شهرستان به هدف مبارزه با خشونت علیه زنان این نمایش را اجرا کرده‌اند.
هفته‌ی نخست سال 2020 میلادی با یک عملکرد افراط‌گرایانه علیه زنان آغاز شده بود ولی در آخرین هفته‌ی سال 2020 میلادی نیز نمایش و مسابقه ورزشی بانوان در کابل برگزار شد. 45 بانوی جوان در کابل در یک رقابت بایسکل‌رانی در کابل علیه افراطیت اشتراک ورزیدند. این بانوان از ولایت‌های کابل، غزنی، دایکندی، بامیان، فاریاب و بلخ آمده 20 کیلومتر جاده‌های کابل را رکاب زدند تا محدودیت‌ها علیه زنان را از میان بردارند. یولدوز هاشمی، از ولایت فاریاب مقام اول این مسابقه را گرفت.
زنان هنوزهم قربانی خشونت اند
در نخستین هفته‌ی ماه قوس 1399 خورشیدی شهرزاد اکبر، رییس کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان در گفت‌وگوی ویژه با هفته‌نامه نیمرخ اعلام کرد که «خانه ناامن‌ترین جای برای زنان در افغانستان است».
نشر این مطلب جنجال‌آفرین شد و هزاران کاربر شبکه‌های اجتماعی نسبت به این موضوع ابراز مخالفت و یا از وجود چنین وضعیتی برای زنان در افغانسان ابراز نگرانی و تأسف کردند. در اواخر همان هفته نتایج مستندسازی‌های کمیسیون مستقل حقوق بشر منتشر شد.
براساس گزارش‌های کمیسیون مستقل حقوق بشر، طی ده ماه نخست سال 2020 میلادی 3477 قضیه خشونت علیه زنان در دفترهای این نهاد در سراسر کشور ثبت شده است که از آن جمله 281 مورد خشونت حاد از قبیل قتل، تجاوز، اختطاف و خودکشی بوده است.
شبنم صالحی، کمیشنر بورد زنان کمیسیون مستقل حقوق بشر می‌گوید بالاترین آمار خشونت با زنان در ولایت‌های کابل 1376 مورد، قندهار 340 مورد، بامیان 318 مورد، بلخ 282 مورد، ننگرهار 218 مورد، هرات 209 مورد، دایکندی 159 مورد ثبت شده است.
در همین حال، رویا دادرس، سخنگوی وزارت امور زنان به هفته‌نامه نیمرخ می‌گوید طی یک سال گذشته آمار خشونت‌ها کاهش قابل ملاحظه را نشان می‌دهد، اما متأسفانه این واقعیت امر نیست؛ خشونت‌ها در کل به ویژه خشونت‌های حاد افزایش یافته است. در جریان یک سال اخیر 119 قضیه قتل دخترخانم‌ها در دفترهای این وزارت ثبت شده است. 278 قضیه فرار از منزل به ثبت رسیده و 59 زن مورد تجاوز جنسی قرار گرفته‌اند. 147 زنی دیگر نیز مورد آزار و اذیت قرار گرفته و برای دادرسی شکایت کرده‌اند.
در همین سال، چندین زن و فعال حقوق زن با ترورهای هدفمند کشته شدند: از جمله، فرشته کوهستانی، فعال حقوق زن و ملاله میوند، خبرنگار در ننگرهار.
زنان در عرصه بین‌الملل
ضمن جوایز بین‌المللی که زنان افغانستان کسب کردند و برای کشور افتخار آفریدند، مهم‌ترین رویداد بین‌المللی برای زنان، نشست جنیوا بود.
کنفرانس افغانستان-2020 که در قصر ملل، مقر سازمان ملل متحد در جنیوا به تاریخ 23 و 24 نوامبر 2020 میلادی، برگزار شده بود، صلح، تداوم کمک‌های مالی جامعه جهانی و حقوق زنان از مباحث اصلی این نشست بود.
برای نخستین بار بود که حضور زنان در یک نشست بزرگ جهانی و سرنوشت‌ساز برای افغانستان زنان حضور چشمگیر داشتند تا خواست‌ها و نگرانی‌های شان مطرح کنند.
در این نشست که مقام‌های سازمان ملل متحد و کشورهای همکار افغانستان، رییس جمهور غنی و وزیر امور خارجه سخنرانی نمودند، شماری از بانوان کشور نیز شرکت کرده بودند.
رولا غنی، بانوی اول کشور؛ شهرزاد اکبر، رییس کمیسیون مستقل حقوق بشر، داکتر حبیبه سرابی و فوزیه کوفی اعضای هیأت مذاکره‌کننده‌ی دولت با گروه طالبان؛ ماری اکرمی، رییس شبکه زنان افغان و حسینه صافی، سرپرست وزارت امور زنان از جمله کسانی بودند که در این نشست سخنرانی نمودند و بر حفظ و دست‌آوردهای زنان تأکید ورزیدند.
تأکید این بانوان در نشست جنیوا باعث شد که در قطع‌نامه‌ی پایانی این نشست نیز مشارکت زنان در پروسه صلح و حفظ حقوق زنان از مسایل اساسی شمرده شود.
در بند چهارم این قطع‌نامه آمده است که «ما(اشتراک‌کنندگان کنفرانس افغانستان 2020)، خواستار یک روند صلح جامع و معنادار با مشارکت زنان، جوانان و گروه‌های نژادی، مذهبی و سایر اقلیت‌ها هستیم. ما تأیید می‌کنیم که هرگونه توافق سیاسی باید از حقوق همه افغان‌ها از جمله زنان، جوانان و اقلیت‌ها پاسداری کند.»
