آیا آزارگران جنسی در دانشگاه‌ها حاشیه امن دارند؟
حسین احمدی
حلیمه، زنی است که در شهر کابل در یکی از دانشگاه‌ها در شهر کابل تدریس می‌کند. او نمی‌خواهد با شهرت واقعیش سخن بگوید؛ چون می‌ترسد با افشاگری این قضیه به امنیت شغلیش آسیب برسد. حلیمه به هفته‌نامه نیمرخ می‌گوید آزارهایی را که ما زنان در محیط‌های فرهنگی تجربه می‌کنیم، همیشه نادیده گرفته می‌شود.
بیش‌تر خشونت‌هایی را که زنان در محیط‌های اکادمیک تجربه می‌کنند، خشونت فیزیکی نیست ولی خشونت‌های روانی و آزار و اذیت جنسی در این مکان‌ها وجود دارد.
حلیمه تأیید می‌کند: «بلی، این یک واقعیت است. با آنکه من به عنوان کادر مسلکی یکی از دانشگاه‌های خصوصی کار می‌کردم ولی معاون علمی دانشگاه همیشه مرا آزار می‌داد. او شب‌ها برایم فیلم‌های غیر اخلاقی (فیلم‌های پورن) می‌فرستاد. در میان جمع همیشه طوری وانمود می‌کرد که گویا با من روابط خاصی دارد. این کارش مرا به شدت آزار می‌داد، اما نمی‌توانستم افشا کنم.»
متهم کردن قربانی بجای متخلف
استاد حلیمه سکوت می‌کرد؛ زیرا او معتقد است که «شاید بتوان با افشا کردن این قضیه، جرم فرد متخلف را ثابت کرد ولی جامعه فوری زن را مقصر می‌داند چون نگاه جامعه و در بعضی موارد حتا دید زنان این‌گونه است که به جای متخلف، قربانی را محکوم می‌کنند.»
او می‌افزاید: «از سویی هم من با افشا کردن نام این شخص و هویت خودم امنیت شغلی خود را آسیب می‌زنم. از همین رو سکوت می‌کنم. من یک نمونه‌ام. نمونه‌ی زنانی که در دانشگاه‌های افغانستان خشونت روانی و آزار و اذیت جنسی را تجربه می‌کنند، اما تا هنوز راهکار عملی برای جلوگیری از وقوع این رویدادها و مکانیزم درست برای رسیدگی وجود ندارد. به همین خاطر ترجیح دادم بدون ذکر هیچ دلیلی از آن دانشگاه استعفا کنم.»
بعضی دانشگاه‌ها و وزارت تحصیلات عالی جهت مصون‌سازی فضا برای زنان گام‌های نخستین را برداشته‌اند.
تأسیس کمیته جندر، تدوین پالیسی جندر، تدویر برنامه‌های آگاهی‌دهی و تشکیل بورد رسیدگی به شکایات آزار جنسی، این‌ها چهار قدمی است که دانشگاه گوهرشاد در کابل بخاطر مصون‌سازی فضای این نهاد برای زنان برداشته است.
دانشگاه گوهرشاد با درک این معضل که ممکن دانشجویان، استادان و کارمندان زن در محیط دانشگاه، خشونت را تجربه کنند، صندوق خاصی برای ثبت شکایات زنان گذاشته است.
این دانشگاه در هر چهار ساختمان تدریسی و مدیریتی، دو نوع صندوق‌های شکایت دارد: صندوق شکایات عمومی که هر گونه شکایت را می‌توان در آن ثبت کرد و «صندوق شکایات آزار و اذیت جنسی» که مخصوص شکایات زنان به ویژه قضایای خشونت‌های جنسی است.
صندوقی برای گزارش آزار جنسی در دانشگاه
خدیجه یاوری، آمر جندر دانشگاه گوهرشاد به هفته‌نامه نیمرخ گفت: «مصونیت زنان در دانشگاه‌ها یک بحث مهم است ولی وجود خشونت و حتا آزار و اذیت جنسی هم واقعیت دردناکی‌ست که زنان تحمل می‌کنند.»
او می‌گوید دانشگاه گوهرشاد از اوایل تأسیس توجه خاصی به ارتقای ظرفیت زنان داشت، آمریت جندر را ایجاد کرد تا از میزان و موثریت حضور زنان در این نهاد مطمئن شود. اما دو سال پیش جهت مصون‌سازی فضای دانشگاه برای زنان بورد/کمیته‌ی منع آزار و اذیت جنسی را ایجاد کرد.
اعضای این کمیته معاون علمی دانشگاه، آمر جندر دانشگاه و نماینده‌ی دادستانی منع آزار و اذیت جنسی می‌باشند که هر ماه یک بار صندوق‌های شکایات را باز می‌کنند و در صورت وجود شکایتی، به آن رسیدگی می‌کنند. مطابق پالیسی جندر دانشگاه در صورتی که قضیه در بورد شکایت منع آزار و اذیت جنسی قابل حل نباشد به وزارت تحصیلات عالی و دادستانی معرفی خواهد شد.
به گفته‌ی خانم یاوری در نخستین سال ایجاد صندوق شکایات منع آزار و اذیت جنسی (1398 خورشیدی) دو شکایت ثبت شده بود که توسط این کمیته حل شد.
آمر جندر دانشگاه گوهرشاد می‌گوید: «این دو قضیه موضوع خشونت جنسی نبوده، بلکه آزار و اذیت روانی و تهدید علیه دانشجویان دختر بوده است.»
خانم یاوری می‌گوید: «این نهاد برنامه دارد تا در سال جدید تحصیلی در جریان هر سمستر حداقل دو سمینار آگاهی‌دهی برای هرصنف برگزار کند و در این سیمینارها از روند ثبت شکایت و محرمیت پرونده‌ها در صندوق شکایات آزار جنسی اطلاع‌رسانی خواهد شد.»
او امیدوار است که از این طریق بتوان اعتمادسازی کرد تا زنان جرأت ثبت شکایت و افشاگری قضایای آزار جنسی را پیدا کنند. حتا صندوق‌های شکایت آزار و اذیت جنسی را به دور از دید کمره‌های امنیتی جاسازی کرده‌اند تا فرد شاکی مطمئن باشد که هویت او پنهان خواهد ماند.
در همین حال، معصومه عبداللهی، استاد دانشگاه در کابل می‌گوید: «نگرانی بخاطر از دست دادن شغل و ترس از آسیب‌های اجتماعی باعث می‌شود که یک قربانی خشونت، جرأت افشاگری را نداشته باشد.»
به گفته‌ی خانم عبداللهی، طرز فکر زنان نسبت به قضایای خشونت، باورهای عمومی در مورد زنان قربانی خشونت و دیدگاه قوانین در مورد خشونت علیه زنان از جمله مواردی است که باید به صورت جدی بررسی شود.
نظرسنجی گزارشگر نیمرخ از تعدادی از زنانی که در دانشگاه‌ها مشغول به کار هستند، نشان می‌دهد که خشونت در محیط‌های اکادمیک افغانستان بیش‌تر خشونت روانی و آزار جنسی است. تعدادی از زنان کارمند و دختران دانشجو نیز به شرط پنهان ماندن نامشان می‌گویند: «امکان به کار بردن خشونت فیزیکی علیه زنان در محیط‌های دانشگاهی بسیار کم است ولی انواع خشونت روانی مثل خشونت کلامی، نگاه جنسی، تبعیض جنسیتی و… بر زنان اعمال می‌شود.»
جمیله یکی از دانشجویانی است که تحقیقی درباره‌ی آزار و اذیت جنسی در دانشگاه‌ها انجام داده است. او به نیمرخ می‌گوید: «بسیاری از دختران دانشجو، آزار و اذیت جنسی در دانشگاه‌ها را تایید می‌کنند اما حاضر نمی‌شوند که درباره‌ی تجربیاتشان از آزار و اذیت جنسی از سوی کادر دانشگاه سخن بگویند.»
سکوت بخاطر بی‌باوری به اجرای قانون
حلیمه، استاد دانشگاه می‌گوید: «یکی از علت‌های اصلی سکوت زنان در برابر آزار و اذیت جنسی هراس از بدنام شدن در جامعه، بی‌باوری به روند دادرسی در اداره‌های دانشگاه‌ها و نهادهای عدلی و قضایی و نگرانی امنیت شغلی است.»
کارشناسان حقوقی معتقدند که باید مکانیزم مشخصی برای جلوگیری از آزار و اذیت جنسی و رسیدگی به چنین قضایا در زمینه تحصیلی وجود داشته باشد. مهم‌تر از همه اینکه به دانشجویان، استادان و کارمندان دانشگاه‌ها در مورد آزار جنسی و خشونت آگاهی‌دهی شود. چون سکوت در برابر متخلف، حاشیه امن برای آزارگر بوجود می‌آورد، اما افشاگری به امن‌سازی محیط‌های اکادمیک برای زنان کمک می‌کند.
به گفته آنها، به قوانین حمایتی و نهادهای حمایتگر قربانی نیاز است تا دانشجو، استاد یا کارمندی که آزار و اذیت جنسی در یک مرکز تحصیلی را افشا می‌کند، اخراج نشود بلکه به قضیه رسیدگی شود.
ملکه قاسمی، آمر جندر وزارت تحصیلات عالی می‌گوید: «این وزارت تلاش کرده است تا به عنوان مرجع اصلی نهادهای تحصیلی در این مورد پالیسی مشخصی بسازد.»
حمایت از زنان افشاگر
خانم قاسمی به هفته‌نامه نیمرخ می‌گوید: «براساس استراتژی جندر این وزارت، مصونیت شغلی یکی از اهداف اساسی این بخش است که از زنان افشاگر نیز حمایت می‌شود.»
به گفته این مسئول در وزارت تحصیلات عالی، این وزارت «پالیسی منع تبعیض و آزار و اذیت جنسی در محیط‌های اکادمیک» و «پالیسی نظم و دسپلین در محیط‌های اکادمیک» را تصویب کرده است و به تاز‌گی روی مکانیزم ثبت و رسیدگی و تعقیب شکایات نیز کار می‌کند.
آمر جندر وزارت تحصیلات عالی بدون اینکه آماری درباره‌ی ارجاع و ثبت شکایت‌های آزار جنسی در این وزارت ارائه دهد، می‌گوید: «در 28 دانشگاه و موسسه تحصیلات عالی دولتی، واحدهای جندر فعال شده تا به این مشکلات رسیدگی کند، در 11 نهاد تحصیلی دولتی نیز این بخش در حال تکمیل شدن است.»
به گفته‌ی او از میان 140 دانشگاه و موسسه تحصیلات عالی خصوصی نیز حدود 40 نهاد واحدهای جندر را فعال ساخته‌اند.
خانم قاسمی افرود: «برای محرمیت پرونده‌های آزار جنسی، در سال 1400 خورشیدی یک دیتابیس آنلاین در وزارت تحصیلات عالی ایجاد می‌شود تا دانشجویان، استادان و کارمندان دانشگاه‌ها و موسسات تحصیلات عالی دولتی و خصوصی از سراسر کشور شکایت‌شان را ثبت کنند. وزارت تحصیلات عالی در همکاری با نهادی که در آن خشونت علیه زنان صورت گرفته و نهادهای عدلی و قضایی مسئولیت تعقیب و رسیدگی را به عهده دارد.»
خانم قاسمی هم‌چنین می‌گوید که شماره تلفن سه رقمی مثل شماره عاجل پولیس نیز در وزارت تحصیلات عالی ایجاد می‌شود تا به این قضایا فوری رسیدگی شود.
او می‌افزاید: «مصون‌سازی فضای دانشگاه و رعایت جندر شامل روند تضمین کیفیت نیز می‌شود که طبق این پلان تمام نهادهای تحصیلی در بخش منع آزار و اذیت زنان پاسخگو است. این وزارت برنامه‌ریزی درازمدت تدوین کرده است که تساوی جنسیتی را شامل نصاب تحصیلی کند تا از این طریق بتوان اعضای دانشگاه‌ها را از خشونت علیه زنان و روند رسیدگی به آن آگاه کرد.»
براساس ماده‌ی سوم، فصل دوم «لایحه نظم و دسپلین/ برنامه‌ریزی موسسات تحصیلات عالی» که وزارت تحصیلات عالی در سال 1396 به نهادهای تحصیلی دولتی و خصوصی فرستاده، اذیت جنسی و بی‌احترامی به عنوان سلوک/ رفتار ضداجتماعی دارای مجازات شناخته شده است.
در بند دوم این ماده آمده است که «اذیت جنسی دربرگیرنده‌ی هر گونه گفتار و کردار خارج از عرف و نزاکت است که فرد را به دلیل جنسیت وی مورد تعرض قرار دهد و در حد تجاوز جنسی مندرج ماده پنجم قانون منع خشونت علیه زنان نرسد.»
ماده‌ی دهمِ فصل چهارم همین لایحه تمامی نهادهای تحصیلی دولتی و خصوصی را مکلف ساخته است تا برای مصونیت فضای تحصیلی از خشونت و آزار و اذیت، کمیته‌ی نظم و دسپلین را ایجاد کند.
اما کارشناسان براین باورند که اگر در سطح رهبری یک نهاد، تعهد وجود نداشته باشد؛ تشکیل یک کمیته و وجود ساختارهای سمبولیک کارایی نخواهد داشت.
به همین خاطر، آنان تأکید دارند که حضور زنان در سطح رهبری دانشگاه‌ها میتواند یکی از راهکارهای مهم برای مصونیت زنان در محیط‌های اکادمیک باشد.
معصومه عبداللهی می‌گوید: «نگاه رهبری یک دانشگاه به زنان بر نوع برخورد همه اعضای آن نهاد اثرگذار است.»
خدیجه یاوری نیز از اینکه دو سال است، بارها سمینار آگاهی‌دهی برگزار کرده و بانوان را از صندوق ویژه‌ی ثبت شکایات آزار جنسی خبر داده ولی طی دو سال فقط دو مورد خشونت علیه زنان در این نهاد ثبت شده است، خرسند به نظر می‌رسد. او می‌گوید: «بخاطر تعهد و رویکرد رهبری دانشگاه گوهرشاد و حضور داکتر سیما سمر در هیأت رهبری دانشگاه گوهرشاد، تأثیر مثبتی در مصون‌سازی این فضا برای زنان داشته است.»
منحیث یک مرد افغان حرف برای گفتن ندارم ،فقط شرمنده ام …….