لطیف آرش
در دو سال سال گذشته دولت آمریکا به رهبری دونالد ترامپ تلاش کرد تا با گروه طالبان صلح کند و طولانی‌ترین جنگ تاریخ ایالات متحده آمریکا را از راه سیاسی به پایان برساند. تلاش‌های دو ساله دولت آمریکا منتج به توافق‌نامه صلح دوحه گردید. براساس این توافق‌نامه قرار است در ظرف چهارده ماه ایالات متحده آمریکا تمامی نیروهای نظامی خویش را از افغانستان بیرون بکشد. در مقابل، گروه طالبان نیز تعهد کرده است که رابطه‌ی‌شان را با گروه‌های تروریستی به خصوص شبکه القاعده قطع خواهند کرد و از خاک افغانستان علیه دولت آمریکا و متحدینش استفاده نخواهد شد. اما آنچه در این توافق‌نامه روی آن تمرکز نشده است وضعیت مردم به ویژه زنان افغانستان پس از توافق صلح است. چون بخشی از ستیزه‌ی اصلی طالبان با مردم افغانستان به اختلاف این گروه با زنان برمی‌گردد.
گروه طالبان همواره گفته که این گروه «حقوقی که دین اسلام برای زنان داده را به رسمیت می‌شناسد و حقوق زنان در پرتو شریعت اسلامی محفوظ است.»
در بیست سال گذشته زنان افغانستان که نصف جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند در عرصه‌های گوناگون به پیشرفت‌های قابل ملاحظهای دست یافته‌اند، زنان در این دو دهه به تمامی لایه‌های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، هنر و ورزش، صحت و آموزش نفوذ کرده‌اند.
سوال اساسی این است که با شکل‌گیری حکومت پساصلح حقوق و آزادی‌های فعلی زنان به شکل کنونی آن حفظ خواهد شد و یا تغییر در آن رونما خواهد می‌گردد؟ آیا زنان افغانستان به گذشته برخواهند گشت تا محدودیت‌های شبیه عصر امارت اسلامی طالبان را تجربه کنند؟ آیا زنان چنین وضعیتی را می‌پذیرند؟ طبعن که نه.
زنان افغانستان در دو دهه پسین در بخش ورزش و هنر پیشرفت‌های قابل ملاحظهای داشته‌اند. ورزشکاران زن در مسابقات متعدد داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی شرکت کرده و در رشته‌های مختلف ورزشی دست‌آورد‌های بزرگ داشته‌اند. در بخش هنر نیز با سینما، واقعیت‌های امروز افغانستان را به جهانیان نشان دادند و در بخش موسیقی نیز کارهای موثری انجام دادند.
در حکومتی که قرار است بعد از موفقیت پروسه صلح روی کار بیاید و گروه طالبان یک بخشی از این حکومت را شکل خواهد داد، دست‌آورد‌های زنان در بخش ورزش حفظ خواهد شد؟ آیا بازهم زنان اجازه خواهند داشت که برای اشتراک در مسابقات ورزشی به خارج از کشور بروند؟ آیا بازهم زنان اجازه خواهند داشت که کنسرت‌های زنده در ستدیوم کابل برگزار کند و بازهم پربیننده‌ترین برنامه‌های تلویزیونی برنامه‌های موسیقی و هنر خواهد بود؟ پاسخ این سوال هنوز برای ما روشن نیست چون طالبان تا هنوز دراین بخش مشخص نظرشان را ابراز نکرده‌اند. برای حفظ این ارزش‌ها تاکنون ضمانتی وجود ندارد.
در دو دهه گذشته زنان افغانستان به گونه بی‌سابقه وارد عرصه سیاسی شده‌اند که در تاریخ صد سال پسین پیشینه ندارد. زنان افغانستان در هر سه قوه اجرایی، مقننه و قضایی حضور دارند. زنان در قالب احزاب و تشکلات سیاسی برای به دست آوردن حقوق شان مبارزه میکنند. زنان خودشان حزب تشکیل داده‌اند و صدها نهاد مدنی-اجتماعی ساخته‌اند. پس وضعیت سیاسی این زنان در حکومت پساصلح چگونه خواهد بود؟
بعد از سال ۲۰۰۱ میلادی مردم به خصوص زنان افغانستان حق آموزش را به دست آوردند و میلیون‌ها دختر و زن افغان راهی مکاتب و هزاران تن شامل دانشگاه‌ها شدند. در سال‌های گذشته کشورهای منطقه و جهان هزاران بورسیه تحصیلی را برای ما اعطا کردند که یک قسمتی از این بورسیه‌ها در اختیار زنان افغانستان قرار گرفت. در سال‌های پسین هزاران زن و دختر افغانستان با استفاده از همین بورسیه‌ها تا سطوح ماستری و دوکتورا درس خواندند. در حکومت جدید آیا بازهم برای زنان این فرصت مهیا خواهد بود؟ آیا نظامی که بخشی از تصمیم‌گیری‌های آن به طالبان داده خواهد شد با اعزام دانشجویان دختر به خارج از کشور مخالفت نخواهد کرد؟
زنان افغانستان در دو دهه گذشته در بخش رسانه و خبرنگاری مانند سایر عرصه‌ها به پیشرفت‌های مهم دست یافته‌اند. حضور زنان در رسانه‌ها باعث تسهیل دسترسی به اطلاعات و رشد رسانه‌ها شده است. اگرچه در این راستا با مشکلاتی روبه‌رو بودند ولی صدها زن در رسانه‌های دیداری، شنیداری، چاپی و آنلاین به عنوان گوینده، گرداننده، گزارشگر و… مصروف هستند. در ضمن، در این مدت رسانه‌های متعددی ایجاد شده است که به گونه‌ی اختصاصی و تخصصی درباره مسایل مربوط زنان فعالیت میکنند. آیا در حکومت پساصلح نقش کنونی زنان در عرصه رسانه‌ها و دست‌آورد‌های زنان دراین بخش حفظ خواهد شد و یا عرصه برای زنان خبرنگار و فعال رسانه تنگتر خواهد شد؟
تجارت زنان در افغانستان از گذشته‌های دور به شکل سنتی آن جریان داشت. زنان روستایی نسبت به زنان شهری بیشتر دراین تجارت فعال بودند و سهم داشتند. بعد از سال ۲۰۰۱ میلادی زنان افغانستان در کنار حفظ تجارت سنتی به تجارت نوین و مدرن نیز روی آوردند و در دو دهه گذشته صدها زن تجارت‌پیشه به گونه مستقل به فعالیت آغاز کردند. زنان تجارت‌پیشه برعلاوه اینکه در سطح افغانستان مصروف کاروبار هستند، بعضی از زنان افغانستان تجارت‌شان را از مرز‌های افغانستان به بیرون برده و در سطح منطقه و جهان در این عرصه مصروف هستند. زنان تجارت‌پیشه افغانستان برای هزاران زن دیگر زمینه‌ی اشتغال و کار ایجاد کرده‌اند. حالا سوال اساسی این است که در حکومت آینده که با حضور طالبان شکل خواهد گرفت جایگاه این زنان در کجا خواهد بود؟
آنچه در سطور قبلی پرسیدیم بخشی کوچک از هزاران پرسش است که در مورد زنان و حکومت بعدی مطرح است. زنان افغانستان به ویژه زنانی که در تشکیل هیأت مذاکره‌کننده دولت افغانستان استند، باید این سوال‌ها را به گونه‌ای مستقیم از هیأت مذاکره‌کننده طالبان بپرسند و جواب‌های آن‌ها را با زنان افغانستان شریک نمایند. زنان افغانستان حق دارند که پاسخ این‌گونه پرسش‌ها را بدانند. زنان افغانستان باید از راه‌های گوناگون تلاش کنند تا مسأله حقوق و آزادی‌های‌شان را در میز مذاکره به گونه‌ی واضح و مشخص مطرح کنند. البته که برای نظارت و حمایت از حقوق و آزادی‌ها زنان به ضمانت‌های بین‌المللی نیاز است و به سخن و امضای طالبان بر یک سند اکتفا نباید کرد.
