در پایان ماه مارچ سال ۲۰۲۱ قرار داریم، ماهی که در بسیاری از نقاط جهان به عنوان «ماه تاریخچه زنان» به شمار می‌رود تا در این ماه، مسئولان در کشورهای مختلف، مشارکت و نقش زنان در رویدادهای تاریخی را مورد بررسی و تاکید قرار دهند. ما به تاسی از این نام‌گذاری، مناسب دانستیم، یادی کنیم از زنان تاریخ‌ساز افغانستان، زنانی که در دوره قدیم‌تر از امروز، تکلیف جنگ و صلح را روشن کردند و پایه‌ای برای فرهنگ و تمدن در این سرزمین داشتند.
رابعه بلخی و گوهرشاد بیگم، دو بزرگ بانویی بودند که شهرهای تاریخی و فرهنگی بلخ و هرات وامدار زحمات و اندیشه این زنان بود، اما امروز در گوشه‌ای از این شهرها آرمیده‌اند با یک مشت خاکی که به نام مقبره آن‌ها یاد می‌شود، نه بنای یادبودی و نه هیچ مکانی به نام آن‌ها نیست. رابعه بلخی با اشعار پرمایه و پرسوز و گدازش، سمبول عشق زنانه بود و زن تابوشکنی که در مسیر تابوی عشق زنانه با جانش بها پرداخت و اینگونه شد که چهره فرهنگی بلخ علاوه بر مولانا با آواز یک زن قرین شد. گوهرشاد زنی که کمتر از نیم قرن، فرمانروای این خاک و بوم بود و به تعبیر برخی مورخان، با همسرش سلطان شاهرخ تیموری آغازگر یک رنسانس فرهنگی بود. او بود که مسجد و مدرسه و خانقاه ساخت.
وقتی به هر گوشه این سرزمین نظری بیاندازیم، جای انگشت‌های هنرمندانه یا نشان تیغ زنی نقش بسته است که تاریخ این سرزمین را ساخته‌اند. در این میان رابعه و گوهرشاد تنها نیستند. در ارزگان، شیرین، زنی که فن تیراندازی آموخته بود و قلعه علی مردان را به قلعه تسخیرناپذیر تبدیل کرد، گویی که تسخیر قلعه شیرین برابر با تسخیر ارزگان بود. او با نیروهایش به جنگ با امیرآهنین رفت و تا پای جان در این قلعه جنگید و عاقبت در چند قدمی اسارت، او و چهل دختر همراهش به مرتفع ترین قله کوه رفتند و از آنجا خود را به پایین قله انداختند تا همچون دیگر زنان ارزگان به دست لشکریان عبدالرحمان خان(پادشاه افغانستان) اسیر و در بازار برده‌فروشی کابل فروخته نشوند.
ملالی قندهاری که از خاکش در مقابل انگلیسی‌ها دفاع کرد. در جنگ میوند، ملالی نقش آبرسانی به لشکر را داشت، از آنجایی که نیروها در مقابل انگلیس رو به شکست بودند، وی با سرودن لندی پشتو به سپاهیان نیرو و دلگرمی می‌داد. سروده‌های ملالی باعث تقویت روحیه نیروهای رزمی و در نتیجه باعث پیروزی در مقابل انگلیس شد. همین‌طور «آبه میرزا» یا به عبارتی دختر مالستانی که آوای فرهنگ و ادب در مالستان غزنی است و صدایش از شهری به شهر دیگر، علاقمندان بسیاری دارد. زنی که تحت فشار روحانیان و مخالفان صدای زن قرار داشت، زنی که صدای زن را از پشت پرده های تابو و ننگ به نوایی روح‌افزا تبدیل کرد و بخاطر این تابوشکنی رنج و آوارگی به جان خرید.
«آی خانم» در تخار، نام زنی که ریشه در اساطیر زن در دوره باستان دارد. امروز همان‌طور که می‌بینیم زنان با وجود داشتن شخصیت‌های تاریخی، همچنان که در حاشیه تاریخ باقی مانده است، نامشان هم کم‌کم به فراموشی سپرده می‌شود. لازم است، حداقل در اماکن عمومی شامل اماکن بزرگ فرهنگی- هنری، دانشگاه‌ها و فرودگاه‌های شهرهایی که بزرگ‌بانوهای تاریخ‌ساز را در خود دارد، بنام این زنان مسما شود تا باشد که از حافظه تاریخی مردم، این زنان برای همیشه به فراموشی سپرده نشوند.
