نگاه مردانه را در وزارت تحصیلات عالی تغییر دادیم

قسمت دوم و پایانی گفت‌وگوی مریم شاهی با فریده مومند، وزیر پیشین تحصیلات عالی

فریده مومند، سیاستمدار، پزشک متخصص اطفال و استاد دانشگاه طبی کابل است که قبلا به عنوان وزیر در وزارت تحصیلات عالی افغانستان مشغول به خدمت بوده است، وی اکنون عضو رهبری شورای مصالحه ملی افغانستان است، هفته‌نامه نیمرخ در شماره قبل، مصاحبه‌ای در مورد مذاکرات صلح و حقوق زنان انجام داده بود و در این شماره درباره فعالیت‌های وی برای زنان در دوره وزارتش در تحصیلات عالی مصاحبه کرده است.

سوال- نیمرخ در سلسله صحبت‌هایی که با رهبران زن دارد، می‌خواهد بداند که رهبران زن در دوره مدیریت و رهبری چه فعالیت‌هایی برای زنان انجام داده است، از این رو سوال ما از شما این است که در دوره رهبری وزارت تحصیلات عالی، چه اقداماتی برای زنان انجام دادید؟  

پاسخ- زمانی‌که وارد وزارت تحصیلات عالی شدم؛ وزارت تحصیلات عالی کاملاً در اختیار مردها بود. این باعث شده بود که زنان هیچ‌گاه در پست‌های مهم قدعلم نکنند. زمانی که من در وزارت رفتم چهار خانم را در پست‌های مهم ریاست به کار گماشتم که این کار در تاریخ وزارت تحصیلات بی‌سابقه بود. هم‌چنان برای بار نخست ما یک زن را به حیث رئیس دانشگاه بامیان انتخاب کردیم و به بامیان فرستادیم. دو خانم را برای نخستین‌بار به عنوان معاون در بهترین دانشگاه‌ها؛ یعنی دانشگاه هرات و در دانشگاه تخار مقرر کردیم. ما دید مردانه را از وزارت تحصیلات و این باور را که تنها مردها می‌توانند در پست‌های مهم دولتی باشند، تغییر دادیم. هم‌چنان در کنکور ما تغییرات آوردیم.

در افغانستان فامیل‌های سنتی فقط می‌خواهند که پسرهای‌شان در بهترین رشته‌های تحصیلی کامیاب شوند و فقط بالای پسرهای‌شان سرمایه‌گذاری می‌کنند. حتا فامیل‎‌هایی که بخواهند بالای دخترهای‌شان هم سرمایه‌گذاری کنند، نمی‌توانند این کار را کنند؛ چون اقتصادشان یاری نمی‌کنند. ما با همین یک امتیاز که برای دختران قایل شدیم، توانستیم حدود ۳۰% افزایش جذب دخترها را داشته باشیم. همچنین موضوع آزار و اذیت جنسی دخترها در نهادهای تحصیلی‌ مطرح است این که تعدادی فکر می‌کنند که افشای آزار و اذیت یک ننگ است، در حالی که در تمام دنیا اتفاق می‌افتد و ما باید راه‌های جلوگیریش را پیدا کنیم. برای همین بار اول پالیسی منع آزار و اذیت دختران را در نهادهای تحصیلی به کمک USA نهایی کردیم و به صورت رسمی به تمام دانشگاه‌ها فرستادیم. تا آن‌ جایی که امکانات بود، خودم شخصاً به دانشگاه‌ها رفتم با دختران با وضاحت حرف زدم که بعد از این هر دختری که در مربوطات دانشگاه‌ها یا در هر بخشی از وزارت تحصیلات (شفاخانه‌های کادری) مورد آزار و اذیت قرار بگیرند؛ پی‌گیری می‌شود و به عاملین آن جزا داده می‌شود. صندوق شکایات در وزارت ایجاد کردیم و یک شماره نیز ارائه کردیم تا دخترها به طور آزادانه بتوانند مشکلاتشان را به ما برسانند و ما پیگیری کنیم.

سوال- به نظر شما این کارهای شما چقدر روی مساله‌ی آزار و اذیت جنسی تاثیر گذاشت؟

پاسخ- بلی، اکثر دخترها و خانم‌ها از افشا کردن این‌که از سوی استاد و یا بخش‌های اداری یا پسرها مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند؛ اما با اطمینانی که ما به دختران  و خانم‎ها دادیم آن‌ها بسیار به راحتی می‌توانند هرگاه مورد آزار قرار گرفتند، بیآیند و شکایت کنند. حتا به کلینیک دانشگاه کابل رفتم که یک خانم خارجی مسئول آن‌جا بود و می‌گفت که بیش‌ترین مراجعین ما دخترخانم‌هایی هستند که از آزار و اذیت رنج می‌برند ولی نمی توانند بگویند. زمانی که از پالیسی منع آزار و اذیت برایش گفتم خیلی خوشحال شد. چند وقت بعد که دوباره به آن‌جا رفتم. گفت که تغییرات بسیار خوبی آمده است. دخترها راضی هستند که به مشکل‌های‌شان پرداخته می‌شود.

یک دختر که اول ‌نمره صنف خود در دانشگاه ولایت غور بود؛ از آن‌جا به دفتر من در وزارت تحصیلات آمد. می‌گفت که از استاد انگلیسیش که یک شخص زورمند است و با کدام حزبی وابسته بوده؛ همیشه با اسلحه داخل دانشگاه می‌آید؛ شکایت دارد. آن استاد از دختر خواسته بود که با من دوست باش در غیر آن ترا ناکام می‌سازم. در حالی که دختر اول ‌نمره بود با رد پیشنهاد استادش در مضمون انگلیسی‌اش ناکام شده بود. من این مسأله را جدی بررسی کردم. این دختر را با خود شورای رهبری‌ بردم تا شورای رهبری در جریان قرار بیگیرند. ما یک هیأت تعیین کردیم به دانشگاه غور تا برسی کنند که واقعاً چنین چیزی است یا نه. بعد از بررسی‌ها معلوم شد که این استاد بارها این کار کرده‌اند و کارهای خلاف زیاد انجام داده؛ چون اسلحه با خود داشته است. ما این استاد را برای عبرت دیگران از دانشگاه منفک کردیم. زمانی که من متصدی وزارت بودم این کارها را در خط سرخ قرار داده بودم؛ گرچه به کلی این چنین مسایل از بین نرفته بود؛ اما کم‌تر شده بود؛ چون همه می‌ترسیدند که این وزیر مراعات ندارد و زود منفک می‌کند.

سوال- آیا شما مجازات‌تان برای این کار منفک کردن بود؟

پاسخ- ما دو نوع جزا داریم. یکی دیسپلینی/ انضباطی و دیگری جزاهایی که قانون به یک شخص می‌دهد. جزاهای دیسپلینی حق وزارت تحصیلات است که باید به یک استاد یا کارمندان متخطی جزای دیسپلینی بدهد. این جزاها شامل اِخطار و بعد منفکی ا‌ست و اگر فامیل‌ها شکایت کرده باشند باز جزاهای قانونی هم برای‌شان داده شده است.

سوال- آیا شما حس کردید که این محیط در دانشگاه‌ها برای دخترانی که تحصیل می‌کنند. ناامن و نگران‌کننده است؟

پاسخ- بلی، همان طور قضیه دختری که از غور آمده بود و چندین قضیه دیگر هم وجود داشت. متاسفانه در افغانستان تا مستند نباشد کسی چنین حرفی را در افغانستان قبول نمی‌کند. ما هم طریقه‎هایی را با همکاری امنیت به دخترها می‌گفتیم که همین قضیه را مستند بسازند و برای ما بیاورند که ما اقدام بکنیم. آزار و اذیت در همه جا اتفاق می‌افتد؛ اما در افغانستان به خاطر این که حمایت جدی از طرف نهادهای دولتی وجود نداشته است، به همین خاطر بیش‌تر بروز کردن این مساله سرکوب شده است؛ اما طرح‌هایی که ما ساختیم، باعث شد که دخترخانم‌ها به راحتی  شکایت کنند و این‌گونه مسایل را افشا کنند.