درد دل خانواده‌های قربانیان آزادی بیان
عبدالرؤوف خان پشت تریبون رفت، وقتی به بانوان خبرنگار می‌نگرست که آماده نشسته بودند تا سخنان او را یادداشت کنند، فقط دو کلام حرف زد: «امیدوارم شما شبیه شهناز نشوید».
او پدر شهناز رؤوفی است. شهناز روز سه‌شنبه، 12 حوت 1399 خورشیدی در شهر جلال‌آباد کشته شد. مردان مسلح همزمان با او، مرسل وحیدی و سعدیه سادات دو همکار دیگرش را نیز به گلوله بستند. این هرسه خانم کارمندان تلویزیون محلی انعکاس در مرکز ننگرهار بودند.
وحیدالله خوگیانی، پدر مرسل وحیدی می‌گوید: عصر بود، دخترم از سر کار برگشته بود، در یکصد متری خانه رسیده بود که سه تفنگدار با نعره‌ی «الله اکبر» بر مرسل شلیک کردند و پا به فرار گذاشتند. اکنون که اینجا ایستاده‌ام به چهره‌ی شما(بانوان خبرنگار) تصویر مرسل را می‌بینم.
پیش از اینکه شهناز، مرسل و سعدیه به صورت گروهی هدف حمله تفگنداران ناشناس قرار بگیرند، ملاله میوند، گوینده و گرداننده برنامه‌های اجتماعی تلویزیون انعکاس نیز در اثر یک رویداد هدفمند کشته شد.
حماد هلال، برادر ملاله میوند در تقدیر از خواهرش می‌گوید: او در شرایط سخت به مبارزه آغاز کرد، زمانی که مردم در شرق افغانستان دختران‌شان را به مکتب اجازه نمی‌دادند، او درس خواند و وارد رسانه‌ها شد. اما یک صبح زود، زمانی که با موتر حاملش به سوی شبکه می‌رفت تا برنامه صبحگاهی را گردانندگی کند، به برنامه نرسید. مردم در آن برنامه فقط تصاویری پس از کشته شدنش را روی پرده تلویزیون دیدند.
آقای هلال گفت: ملاله را از ما گرفتند، ملاله دیگر برنمی‌گردد، ولی از دولت خواهش داریم که به پرونده‌های قتل خبرنگاران رسیدگی کند تا برای همسنگران شان(خبرنگاران) روحیه مبارزه ببخشد.
او افزود که دولت برای ما گفته که قاتلان ملاله دستگیر شده، ولی هویت آنها برای هم‌مسلکان ملاله افشا نشده و برای ما هم جزئیاتی نداده است.
افزایش 23 درصدی خشونت با خبرنگاران
ده‌ها خبرنگار و اعضای خانواده‌ی خبرنگارانی که در راه آزادی بیان قربانی شده‌اند، روز سه‌شنبه، 14 ثور 1400 خورشیدی، در برنامه‌ای با عنوان «آزادی بیان، فرایند صلح، نگرانی‌ها و امیدها» گردهم آمدند تا روز جهانی آزادی رسانه‌ها را گرامی بدارند.
این برنامه در دفتر نهاد حمایت کننده رسانه‌های آزاد افغانستان(نی) در کابل برگزار شد.
در این برنامه، دفتر نی آمار تکان‌دهنده‌ای از افزایش خشونت با خبرنگاران منتشر کرد و خواست‌ها و نگرانی‌های جامعه خبرنگاری را که پس از یک همه‌پرسی سراسری تهیه شده است همگانی شد.
عبدالمجیب خلوتگر، رییس اجرایی نی در این برنامه از افزایش خشونت‌ها در برابر خبرنگاران خبر داد و گفت که از سوم ماه می 2020 میلادی تا سوم می 2021 میلادی در افغانستان 113 مورد خشونت با خبرنگاران ثبت شده است.
در حالی که این رقم از سوم می 2019 تا سوم می 2020 به 92 مورد می‌رسید. براساس این آمار در یک سال گذشته خشونت با خبرنگاران در افغانستان 23 درصد افزایش یافته است.
113 مورد خشونت در برابر خبرنگاران که طی دوازده ماه گذشته به ثبت رسیده است شامل: 16 مورد قتل، 15 مورد جراحت، 4 مورد بازداشت، 16 مورد لت‌وکوب، 48 مورد تهدید و توهین، 3 مورد ربودن، 7 مورد سوقصد، 2 مورد حمله به اعضای خانواده و یک مورد تلاش برای اختطاف است.
تغییر نقطه تمرکز کار خبرنگاری در افغانستان
پس از روی کار آمدن نظام دموکراسی پساطالبان، همه ساله بر تعداد رسانه‌ها و خبرنگاران در افغانستان افزوده می‌شد و نقطه تمرکز کار خبرنگاری در کشور بهتر شدن روند دسترسی به اطلاعات بود. اما در دو سال اخیر خبرنگاران و نهادهای حامی رسانه‌ها بیشتر برای حفاظت از جان خبرنگاران و اعضای خانواده‌های شان دادخواهی می‌کنند.
در این برنامه نتایج یک همه‌پرسی نیز منتشر شد که پس از مصاحبه با 340 خبرنگار(5 درصد کل دست‌اندرکاران رسانه در افغانستان) تهیه شده بود. در نتایج این همه‌پرسی، خواست‌های اساسی و نگرانی‌های عمده به مسأله امنیت جان خبرنگاران و خانواده‌های شان ختم می‌شود.
با آنکه وضعیت دسترسی به اطلاعات در ولایت‌های بلخ، هرات، کابل، قندهار، بدخشان، کندز، تخار، غور، غزنی و فاریاب نامناسب تعریف شده، اما خبرنگاران این ولایت‌ها شبیه دیگر هم‌مسلکان‌شان از سراسر کشور بیشتر از تهدیدهای امنیتی و پیامد مذاکرات صلح بر کار خبرنگاری ابراز نگرانی کرده‌اند.
افزایش قتل‌های هدفمند، کاهش خبرنگاران زن، فرار خبرنگاران از کشور، خراب شدن کار خبرنگاری از لحاظ اقتصادی، پرداخت نشدن معاش خبرنگاران از سوی مالکان رسانه‌ها، افزایش تهدیدها از سوی زورمندان محلی و حکومت، عدم مصئونیت شغلی زنان در رسانه‌ها و خودسانسوری در اثر افزایش تهدیدهای امنیتی از جمله عمده‌ترین نگرانی‌های خبرنگاران است که منجر به محدودیت آزادی بیان در کشور خواهد شد.
با این وجود، نهاد نی در این همه‌پرسی دریافته است که خبرنگاران افزایش این تهدیدها و نگرانی‌ها را ناشی از بی‌توجهی سازمان‌های بین‌المللی نسبت به آزادی بیان و فعالیت رسانه‌ها، محدود شدن فعالیت نهادهای حامی رسانه‌ها و خبرنگاران، بی‌توجهی حکومت به رسانه‌ها، عدم رسیدگی به قضایای قتل و خشونت با خبرنگاران و عدم رسیدگی به خانواده‌های قربانیان آزادی بیان می‌دانند.
از همین رو، خبرنگاران اشتراک‌کننده در این همه‌پرسی از حکومت، جامعه جهانی و دیگر جریان‌های دخیل در پروسه صلح خواسته است تا در مذاکرات صلح آزادی بیان را به عنوان یک ارزش و دستاورد دو دهه‌ی اخیر حفاظت کنند، در گفت‌وگوهای صلح حق آزادی بیان و رسانه‌ها به رسمیت شناخته شود، برای حفظ آزادی بیان در افغانستان تضمین جهانی وجود داشته باشد، زمینه دسترسی شهروندان به ویژه خبرنگاران به اطلاعات تضمین شود و تضمین گردد که حضور طالبان در چوکات نظام مانع حضور زنان در رسانه‌ها نخواهد شد.
زنان؛ هدف اصلی خشونت با خبرنگاران
آنچه بیشتر جامعه رسانه‌ای افغانستان را نگران کرده است، ممانعت از کار زنان در رسانه‌ها پس از توافق احتمالی صلح میان دولت و گروه طالبان است. زنان نگران اند که پس از روی کارآمدن نظام یا حکومت جدید که در آن طالبان نیز حق تصمیم‌گیری داشته باشند، امکان دارد خبرنگاران زن را مجبور به ترک وظیفه کنند.
در نخستین روزهایی که در ننگرهار سه کارمند تلویزیون انعکاس کشته شدند، مالک این تلویزیون محلی اعلام کرد که دیگر هیچ کارمند زن استخدام نمی‌کند، فردای آن روز در ولایت قندهار 90 درصد بانوان خبرنگار به وظیفه نرفتند و تا یک هفته 40 درصد کارمندان زن از رسانه‌های قندهار کاهش یافت و در هرات 20 درصد خبرنگاران زن از کار دست کشیدند. این درحالیست که از سال 1380 خورشیدی(پس از سقوط رژیم طالبان) 150 خبرنگار در افغانستان کشته شده‌اند. از این میان، 33 تن خارجی و بقیه شهروندان کشور بودند. نی از حکومت خواست تا برای رسیدگی به اعضای خانواده‌های این خبرنگاران که در دو دهه اخیر در راه دفاع از آزادی بیان قربانی شده‌اند، معاش ماهانه شبیه معاش تقاعد تعیین کند.
آقای خلوتگر افزود که حکومت باید برای رسیدگی به خبرنگاران و خانواده‌های شان یک کارشیوه‌ی امنیتی بسازد زیرا در نبود پالیسی درست امنیتی برای محافظت از رسانه‌ها و خبرنگاران، آزادی بیان در کشور محدود می‌شود و پیش از همه، زنان از کار رسانه‌ای دست خواهند کشید. به گفته‌ی او، پس از کشتار گروهی کارمندان تلویزیون انعکاس در ننگرهار، تعداد بانوان از رسانه‌ها روز به روز کم می‌شود و این یک نگرانی جدی فراروی کار خبرنگاری در افغانستان است.
مرسل از کارمندان یک رسانه خصوصی است که در کابل فعالیت دارد. او می‌گوید حقوق زنان همواره از شعارهای اصلی حکومت بوده ولی اکنون که حقوق زنان و آزادی بیان به عنوان دو ارزش دموکراتیک یکجا قربانی می‌شوند هیچ اقدام عملی صورت نمی‌گیرد.
او در گفت‌وگو با نیمرخ افزود که ضمن دیگر چالش‌هایی که در عرصه دسترسی به اطلاعات و پرداخت معاش کارمندان رسانه‌ها وجود دارد، حالا گروه‌های مخالف دولت مانند طالبان و داعش می‌خواهند با استفاده از گسترش وحشت و خشونت در میان یک قشر بی‌طرف مانند خبرنگاران و هدف قرار دادن زنان، جنگ و قلمرو تسلط‌شان را گسترش دهند.
