گفتگو با داکتر نسا محمدی در مورد بهداشت قاعدگی
روز جهانی بهداشت قاعدگی با هدف بالا بردن سطح آگاهی زنان درباره رعایت بهداشت در دوره قاعدگی در 28 می نام‌گذاری شده است.
چون ماه می پنجمین ماه سال است و بسیاری از بانوان هم به‌طور متوسط پنج روز در هر ماه دچار خونریزی می‌شوند و چرخه قاعدگی بانوان معمولاً ۲۸ روز است، ۲۸ ماه می به‌عنوان نمادی برای توجه به بهداشت قاعدگی انتخاب شده است. نیمرخ درباره بهداشت قاعدگی مصاحبه‌ای با نسا محمدی، دکترای قابلگی و استاد دانشگاه انجام داده است.
چقدر ناآگاهی از بدن در بین زنان شایع است؟
در افغانستان، آگاهی از جسم زن فقط در حد یک ارتباط جنسی است، زن و مرد همینقدر می‌دانند. اما واقعیت این است که بجز برخی موارد فیزیولوژیک دیگر تفاوتی میان بدن زن و مرد وجود ندارد. عدم آگاهی زنان از بدنشان باعث می‌شود که مشخصات طبیعی بدن زنان مثل پریود ننگ پنداشته شود. مادران شرم می‌دانند که در مورد پریود به دخترانشان آموزش دهند. زمانی که در 12 تا 13 سالگی پریود را تجربه می‌کنند، شوکه می‌شوند. دخترانی نوجوانی بودند که پس از اولین تجربه قاعدگی به نزد ما آمده بودند، به خیال اینکه سرطان یا کدام مریضی مهلکی گرفته باشند. بعضی‌ها هم فکر می‌کنند، ممکن است در خواب کسی بر او تجاوز جنسی کرده یا بخاطر بایسکل‌سواری «هایمن» را از دست داده‌اند. عدم آگاهی از بدن زنان از دلایل اصلی ننگ‌پنداری پریود است که حتا دانشجویان قابلگی نیز نمی‌خواهند در این مورد راحت حرف بزنند و بحث کنند.
اگر واضح‌تر بگویید، اصلاً پریود چیست؟
ما انتظار داریم زنی که به بلوغ می‌رسد، هر ماه یکبار دفع خون قاعدگی داشته باشد. پریود تنها دفع خون قاعدگی نیست. در پریود، دیواره‌ی آندومتر زنان ریزش می‌کند. در وسط دیواره‌های آندومتر شریانچه‌های مارپیچی قرار دارد. طی یک ماه این دیواره ساخته می‌شود، زمانی که در ختم هر ماه فرو می‌ریزد، سر شریانچه‌ها هم باز می‌شود و از آن خون جاری می‌شود. یعنی قاعدگی در اصل دفع مفوس سرویکس و دفع دیواره‌ی آندومتر است. خون در کنار اینها اتفاق می‌افتد. قاعدگی فقط خون نیست و نباید به خون خلاصه شود، گاهی اوقات بانوان بعضی از هرمون‌هایی را استفاده می‌کنند که ممکن بجای خون مایع سفید و سخت و چسپنده‌ای از آنان دفع شود، بازهم پریود اتفاق افتاده است. منتها دیواره‌ی آندومترشان تغییر رنگ داده است. از زمان آغاز ساخت تا ریزش این دیواره را یک دوره (پریود) می‌نامیم.
اگر پریود اتفاق نیفتد؛ چه؟
اگر این دیواره ساخته شود و فرو نریزد، ضخیم می‌شود، زنانی که در سن باروری قرار دارند، ممکن قابلیت باروری را از دست بدهند. گاهی اوقات ممکن است به سرطان تبدیل شود. گاهی نیز ممکن است پریود اتفاق بیفتد، دیواره‌ی آندومتر ریزش کند، اما بخاطر اینکه هایمن بسته است، خون خارج نمی‌شود. اگر از ابتدا پریود اتفاق نیفتد، باید معاینات ژنتیکی صورت بگیرد، ممکن از لحاظ ساختار جنسیتی و دستگاه تناسلی ممکن در حالتی نباشد که ما بدانیم دختر است یا پسر. بعضی‌هایی هم که ممکن است هردوماه یکبار پریود شوند و یا زودتر از یک ماه، مشکل هرمونی دارند.
چه مواردی را باید هنگام قاعدگی در نظر داشت؟
- استفاده از نوار بهداشتی
- خانم‌هایی که کوتکس استفاده می‌کنند، باید حداقل هر دو ساعت یکبار کوتکس را عوض کنند چون مسیر آمدن خون بسته می‌شود و آنجا محل رشد میکروب‌هاست، حتماً باید کوتکس عوض شود تا محیط واژن خشک باشد. نباید میکروب و قارچ در آنجا رشد کند.
- پس از هر بار تشناب رفتن حتماً خود را خشک کند.
- پس از هر بار تشناب رفتن باید خود را بشوید، در میان زنان باورهایی وجود دارد که به یکدیگر توصیه می‌کنند اگر در دوره قاعدگی خودت را بشویید، رحم‌تان «آبگز» می‌شود و بچه‌دار نمی‌شوید. ولی حقیقت عکس آن است؛ اگر نشویید بچه‌دار نمی‌شود.
- حمام رفتن الزامی است، چون گرما باعث می‌شود خون به راحتی دفع شود و بوی بد بدن زن از بین برود.
- مواد غذایی سالم و مایعات گرم استفاده شود.
- برای کاهش درد قاعدگی در یک دوره ویتامین B6 استفاده شود. اما چاکلیت‌های کاکائودار و کافئین زیاد مصرف نشود. قرص ضد درد، مانند ایبوبروفن استفاده شود. عسل چای دارچین، زنجبیل و زعفران برای کاهش درد قاعدگی مفید است. خود را نیز گرم بگیرد.
تابوپنداری پریود چقدر باعث می‌شود که این مشخصه‌ی طبیعی بدن زنان تبدیل به یک مشکل شود؟
تابو شدن پریود به خود زنان برمی‌گردد. ما زنان این مسأله را کلان کردیم. ما راحت به پدرمان می‌گوییم گوشم درد می‌کند، قلبم، معده‌ام، گلویم، دستم یا کلیه‌ام درد می‌کند. اما چرا نمی‌گوییم درد قاعدگی دارم؟ چون مادرهایمان آموزش داده که در این مورد با کسی حرف نزنیم، این توصیه در طول تاریخ از زبان مادران شنیده شده و رسیده است به ما، نسل ما به دختران خود انتقال می‌دهد و این تابو همچنان ادامه می‌یابد. اگر قرار باشد حرف زدن در مورد اندام داخلی زنان تابو باشد، در مورد قلب هم نباید حرف زد؛ اما آنچه پریود را متمایز می‌سازد، دفع خون است. چون پریود را فقط خون می‌پندارند. در کل حرف زدن از اندام تناسلی زنان چنان بد و سخیف پنداشته می‌شود که حتا زنان دردشان را پنهان می‌کنند، بعدها می‌بینی سرطان واژن گرفته یا درد شدید قاعدگی را خاموشانه تحمل کرده و سبب آندومتریوز شده که منجر به نازایی می‌شود. اگر با اندام تناسلی مانند دیگر اعضای بدن رفتار شود، مشکلات زیاد زنان کم می‌شود و ده‌ها نوع مریضی که حالا زنان می‌کشند، از بین خواهد رفت. در صورتی که ما زنان با پریود رفتار طبیعی داشته باشیم؛ در مورد پریود به دختران مان آموزش دهیم، چه بهتر که در حضور پدر و برادرش، تا آنها هم در این دوره هوای زنان را داشته باشند.
چرا پریود درد دارد؟
در دوره قاعدگی سطح هورمون پروستاگلاندین بالا می‌رود، عضلات شروع می‌کند به انقباض، اکسیجن‌رسانی در عضلات رحم کم می‌شود، منقبض می‌شود، سپس هنگام باز شدن درد دارد. مثل دیگر اعضای بدن که چند ثانیه پس از ضربه خوردن شروع به درد می‌کند. مصرف ویتامین B6 افسردگی دوره قاعدگی را کم می‌کند و ایبوبروفن شدت درد را کاهش می‌دهد.
آیا ممکن است شدت درد پریود پس از ازدواج کاهش یابد؟
این یک تصور غلط است که می‌گویند پس از ازدواج دردم کاهش یافت. تغییر هورمونی به وجود نیامده تا درد کاهش یابد، بلکه ممکن است زن پس از ازدواج برای مدت چند ماه یا یکسال به آرامش فکری رسیده یا سرگرمی دیگری دارد. ولی درد پریود برمی‌گردد. درد قاعدگی به باز و بسته بودن مسیر دفع خون ربطی ندارد، درد مربوط به هورمونی است که آزاد می‌شود. اینکه می‌گویند هر بار قاعدگی به مثابه یکبار زاییدن است، پریود به حد زایمان درد شدیدی ندارد، اگر کسی چنین دردی را تجربه کرد، حتما به داکتر مراجعه کند.
نوار بهداشتی در دوره قاعدگی چقدر الزامیست؟
اصل حرف این است، در دوره قاعدگی خون دفع می‌شود، پاک نگهداشتن بدن و لباس با نوار بهداشتی یا پارچه فرقی ندارد. مهم این است که پاک باشد. برخی از خانم‌ها به نوار بهداشتی حساسیت دارند، پس نیاز نیست که حتما نوار بهداشتی استفاده کنند. چون موادی که برای ساخت آن استفاده شده مواد آلوده باشد و یا خانمی به آن حساسیت داشته باشد. تکه‌های نخی نیز گزینه قابل دسترس برای همه زنان است که پس از هر بار استفاده یا دور انداخته شود و یا پاک شسته و اتو کشیده شود.
چه اتفاق می‌افتد که دیگر زنی پریود نشود؟ منظورم دوره یائسگی است.
زمانی که زن در دوره یائسگی می‌رسد، یکدفعه هورمون‌های استروژن و پروژسترون قطع می‌شود. یک روند کامل فیزیولوژیک در زندگی زنان، شبیه آغاز پریود. در یائسگی هرمون‌ها قطع می‌شود و تخمک‌گذاری صورت نمی‌گیرد. گاهی ممکن است تخمک وجود داشته باشد، اما دیواره آندومتر دیگر ریزش نمی‌کند. برای بعضی زنان ممکن است در مدت یک تا پنج سال اول یائسگی گور گرفتگی رخ دهد یا خشکی واژن، خارش و سوزش واژن، عفونت تناسلی، پوکی استخوان، چروکیدگی پوست، بدخوابی و پرخاشگری به بار آورد که نظر به شرایط هرکدام درمان خاصی دارد.
