کمیسیون مستقل حقوق بشر با نشر یک گزارش تحقیقی از وضعیت نامناسب زندانیان در محلات سلب آزادی کشور خبر داده است.
کمیسیون حقوق بشر امروز(چهارشنبه، 19 جوزای 1400 خورشیدی) نتایج یک تحقیقی را منتشر کرد که هیأت نظارتی این کمیسیون از محابس، توقیف‌خانه‌ها، نظارت‌خانه‌ها و مراکز اصلاح و تربیت کودکان تهیه کرده است.
کمیسیون مستقل حقوق بشر با استناد به آمار ارایه شده از سوی اداره تنظیم امور زندان‌ها گفته است که در سال ۱۳۹۹ خورشیدی تعداد کل زندانیان اعم از زنان و مردان و در محابس و توقیف‌خانه‌ها به ۲۹۲۵۸ تن می‌رسیدند که ۲۱۲۲۰ تن (۷۲.۵ درصد) آنان در محابس و ۸۰۳۸ تن (۲۷.۵ درصد) دیگر در توقیف‌خانه‌ها و نظارت‌خانه‌ها بودند.
از مجموع محبوسان ۲۰۶۹۲ تن (۹۷.۵۱ درصد) مرد و ۵۲۸ تن دیگر (۲.۴۸ درصد) زن بودند. هم‌چنین از مجموع توقیف‌شده‌ها ۷۷۸۲ تن (۹۶.۸ درصد) مرد و ۲۵۶ تن دیگر (۳.۲ درصد) زن بودند.
این ارقام در سال ۱۳۹۸ به ۳۷۵۲۹ تن می‌رسید که ۲۸۸۸۵ تن (۷۷ درصد) آنان در حبس و ۸۶۴۴ تن (۲۳ درصد) دیگر در توقیف به سر می‌بردند.
بنابراین تعداد زندانیان یا افراد سلب آزادی شده در سال ۱۳۹۹ که به ۲۹۲۵۸ تن می‌رسیدند نسبت‌به تعداد آنان در سال ۱۳۹۸، که به ۳۷۵۲۹ تن می‌رسید، ۲۲ درصد کاهش‌یافته است.
این کاهش عمدتاً متأثر از رهایی تعدادی از زندانیان در اوایل سال ۱۳۹۹ به دلیل شیوع بیماری کووید‑۱۹ و قرنطین سراسری و هم‌چنین رهایی تعدادی زیادی از زندانیان مربوط به گروه طالب می‌باشد که در یک مرحله مبتنی بر توافق بین ایالات متحده آمریکا و گروه طالبان و فرمان رئیس‌جمهور محمداشرف غنی، تعداد ۵۰۰۰ تن از آنان رها گردیدند. هم‌چنین این معلومات نشان می‌دهد که در سال ۱۳۹۹ تعداد اطفال تحت حجز در مراکز اصلاح و تربیت به ۷۳۳ تن می‌رسیدند که شامل ۷۲۰ پسر (۹۸.۲ درصد) و ۱۳ دختر (۱.۸ درصد) بودند.
وضعیت حقوق‌بشری زندانیان در محابس، توقیف‌خانه‌ها و نظارت‌خانه‌ها
۱: عدم رعایت اصل تفکیک زندانیان
کمیسیون حقوق‌بشر می‌گوید در تفکیک زندانیان در محلات سلب آزادی(محابس، توقیف‌خانه‌ها و مراکز اصلاح و تربیت کودکان) ازدحام زیاد بوده و مساحت تخصیص‌یافته برای یک زندانی در اتاق‌ها، کمتر از یک متر مربع بوده است. در حالی‌که براساس قواعد و استاندارد‌های بین‌المللی و ملی، برای هر زندانی مساحتی حدود ۳ متر مربع در یک اتاق پیش‌بینی گردیده است.
هم‌چنین تفکیک زندانیان براساس سن، نوعیت اتهام یا جرم صورت نگرفته، متهمان و محکومان از هم جدا نبوده‌اند، افراد بالای سن ۱۸ و زیر سن ۲۵ سال با افراد بزرگ‌تر از ۲۵ سال یکجا بوده‌اند و در برخی از زندان‌ها، زندانیانی که بیماری ساری دارند نیز از دیگران جدا نبوده‌اند.
۲: شکنجه، بدرفتاری و خشونت در زندان‌ها
یافته‌های نظارت کمیسیون بر زندان‌ها نشان داده است که در سال ۱۳۹۹خورشیدی ۱۱۴ مورد شکایت از بدرفتاری و شکنجه مأموران زندان‌ها با زندانیان ثبت‌شده است.
هم‌چنین شماری از زنان محبوس و توقیف‌شده نسبت به رفتارها و برخورد مسئولان ادارات برخی از محابس، ازجمله محبس‌های ولایت‌های غور و بغلان، شکایت داشته‌اند.
۳: استفاده از ولچک و زولانه در زندان‌ها
در گزارش کمیسیون حقوق بشر آمده است که یافته‌های ناظران این کمیسیون نشان می‌دهد که در محلات سلب آزادی کشور از ولچک و زولانه به‌عنوان جزاهای انضباطی استفاده می‌شود.
۴: بیسرنوشتی زندانیان
یافته‌های کمیسیون حقوق بشر نشان می‌دهد که تنها در سال 1399 دوسیه‌های 2602 تن از زندانیان در ولایت‌های مختلف کشور در حالت بیسرنوشتی قرار داشته است.
از این میان سرنوشت ۸۵۵ دوسیه درنتیجۀ دادخواهی کمیسیون حقوق بشر مشخص شده، اما 1747 دوسیه همچنان بی‌سرنوشت باقی مانده است.
این آمار نشان می‌دهد که عدم پیگیری و کم‌کاری در روند رسیدگی به دوسیه‌های زندانیان نسبت به سال قبل 75 درصد افزایش یافته است.
۵: توقیف غیرقانونی افراد
براساس این گزارش، کمیسیون مستقل حقوق بشر در جریان نظارت از محلات سلب آزادی دریافته است که پولیس بدون دلیل و به صورت غیر قانونی افراد دستگیر و زندانی می‌کند.
تنها در سال 1399 خورشیدی به تعداد 356 تن از محبوسان در برخی از محابس و توقیف‌خانه‌ها، بدون دلیل و به‌صورت غیرقانونی توقیف‌شده یا در حبس بوده‌اند که ۱۰۶ تن آنان درنتیجه دادخواهی کمیسیون رها شده ولی 250 تن دیگر آنان همچنان بدون دلیل و به صورت غیرقانونی در حبس باقی مانده‌اند.
۶: چالش‌های حق دسترسی به وکیل‌مدافع
در اکثر از ولسوالی‌های کشور محبوسان به وکیل‌مدافع دسترسی ندارند. در حالی که در مراکز ولایت‌ها وضع بهتری مشاهده شده، اما در برخی از زندان‌ها شرایط مناسب و موردنیاز ملاقات زندانی با وکیل‌مدافع وجود نداشته است.
۷: عدم دسترسی به غذای مناسب
ناظران کمیسیون حقوق بشر دریافته که در اکثریت ولایت‌های کشور از لحاظ کمیت در یک شبانه‌روز برای محبوسان و توقیف‌شده‌ها سه وعده غذایی توزیع می‌شود، اما از لحاظ کیفیت ناقص بوده و زندانیان از نبود گوشت و میوه در مینوی غذایی شان شکایت داشته‌اند. این در حالیست که براساس برخی گزارش‌ها، زندانیان عضو گروه طالبان در زندان‌های کابل به ویژه در پلچرخی از وضعیت مناسب و غذای کافی برخوردارند، یکی از جنگجویان طالبان با نشر ویدیویی از داخل زندان پلچرخی می‌گوید: «در اینجا هر هفته سه بار گوشت می‌خوریم، میوه به وفور پیدا می‌شود.»
اما هیأت نظارتی کمیسیون حقوق بشر دریافته است که در بیشتر محابس و توقیف‌خانه‌ها برای اطفالی که با مادران‌شان در محبس یا توقیف‌خانه و نظارتخانه به سر می‌برند، هیچ برنامه غذایی خاصی در نظر گرفته نشده و آنان از غذای دیگر زندانیان و مادران‌شان می‌خورند.
۸: چالش‌های مربوط به ساختمان زندان‌ها
مشکل زیربنایی یکی دیگر از مشکل‌هایی‌ست که حقوق بشری زندانیان را نقض کرده است. کمیسیون حقوق بشر دریافته است که بخش عمده‌ای از ساختمان‌های زندان‌های کشور در مساحت کوچک اعمار شده و از ظرفیت کافی برخوردار نیست. در معیار جهانی برای هر زندانی سه متر مربع فضا در نظر گرفته شده است، اما هیأت نظارت کمیسیون حقوق بشر دریافته است که در زندان‌های افغانستان برای هر نفر کمتر از یک متر مربع فضا وجود دارد.
در هیچ ولسوالی کشور توقیف‌خانه وجود ندارد، در مواردی برای نگهداری محبوسان از ساختمان‌های قدیمی ادارات دولتی یا از خانه‌های کرایی استفاده می‌شود. اتاق‌ها نمناک، تعفن و کمبود نور و برق دیگر مشکل‌های زیربنایی است که زندگی زندانیان را تاریک‌تر کرده است. البته، در زمستان‌ها زندانیان خودشان مجبور هستند برای خود بخاری و وسایل گرما فراهم کنند.
۹: چالش‌های دسترسی به خدمات صحی
کمیسیون حقوق بشر دریافته است که در محلات سلب آزادی به‌خصوص محابس زنانه کمبود داکتر، پرستار، قابله، دارو، بستر و سایر تجهیزات صحی، یک مشکل مستمر بوده و در برخی از محلات سلب آزادی هیچ داکتر متخصصی وجود نداشته و امور صحی توسط کارمندان غیرمتخصص پیش برده می‌شود. در حالی که در هر محل سلب آزادی یک مرکز صحی وجود داشته است.
۱۰: چالش‌های دسترسی به‌حق تعلیم، کار و حرفه‌آموزی
کمبود معلم، کتاب، مکتب، کتابخانه، صنف درسی و استادکار و کارگاه آموزشی از مهم‌ترین چالش‌های دسترسی به‌حق تعلیم، کار و حرفه‌آموزی در زندان‌ها می‌باشد.
۱۱: دسترسی به‌حق تفریح و ورزش
یافته‌های کمیسیون نشان داده است که در عرصۀ دسترسی به تسهیلات ورزشی، برنامۀ منظم و طراحی‌شده از طرف ادارۀ تنظیم امور زندان‌ها وجود ندارد و زندانیان با کمبود تجهیزات و محل مناسب برای ورزش مواجه‌اند.
۱۲: چالش‌های دسترسی به‌حق ملاقات با دوستان و اعضای خانواده
هیأت نظارتی کمیسیون گزارش داده است که مانع جدی در زمینه ملاقات زندانیان با دوستان و اعضای خانواده‌شان وجود ندارد، اما محدودیت‌های ناشی از شیوع ویروس کرونا ملاقات‌های زندانیان را با مشکل مواجه کرده است.
۱۳: ممانعت از نظارت بر زندان‌ها
کمیسیون مستقل حقوق بشر در این گزارش گفته که مسئولان نظارتخانه امنیت ملی کابل به هیأت نظارتی این کمیسیون اجازه نداده است تا از وضعیت حقوق بشری کسانی که در آنجا نگهداری می‌شود، نظارت صورت بگیرد. در گزارش آمده که نظارت از دیگر محلات سلب آزادی که بدون اطلاع قبلی ادارات صورت گرفته، با مشکلی مواجه نشده است.
چالش‌های حقوق‌بشری اطفال در مراکز اصلاح و تربیت
یافته‌های کمیسیون حقوق بشر نشان داده است که در سال 1399 به تعداد 733 تن از اطفال محجوز در مراکز اصلاح و تربیت اطفال نگهداری می‌شدند، از جمله 13 تن آن دختر بوده‌اند. کمیسیون گفته که این اطفال در 31 ولایت به استثنای ولایت‌های میدان‌وردک، دایکندی و نورستان، تحت حجز قرار داشتند.
به استثنای ولایت نورستان در 33 ولایت دیگر کشور مراکز اصلاح و تربیت اطفال ایجاد شده و فعال است. اما شرایط معیشتی کودکان تحت حجز نامناسب گفته شده است. این کودکان غذای مناسبی ندارند و شرایط ملاقات با خانواده‌های شان نسبت به سال‌های گذشته سخت‌تر شده است.
۱۱۲ تن این کودکان از بدرفتاری در دورۀ توقیف شکایت داشته و ۲۰۰ تن دیگر آنان گفته‌اند که بیشتر از مدت معین در توقیف به سر برده‌اند و به دوسیه‌های آنان در موعد معین رسیدگی نشده است. آمار بدرفتاری با این کودکان نیز 1.6 درصد افزایش یافته است.
کمیسیون حقوق بشر معلومات این تحقیق را از طریق ۱۱۱۴ مأموریت نظارتی و به‌وسیلۀ مشاهده و تکمیل ۵۱۶ فورم نظارت بر محابس، توقیف‌خانه‌ها و نظارت‌خانه‌ها در ۲۷ ولایت کشور (محبس ۲۲۳ فورم، توقیف‌خانه ۱۹۴ فورم و نظارتخانه ۹۹ فورم) و هم‌چنین تکمیل ۵۹۸ فورم نظارت بر مراکز اصلاح و تربیت اطفال در ۳۳ ولایت کشور به استثنای ولایت نورستان، تهیه نموده است.
