نویسنده: مهری رضایی، دکترای حقوق بین‌الملل و استاد دانشگاه
قسمت اول: ازدواج در قوانین
وضعیت ازدواج و تشکیل خانواده
در این مقاله به چگونگی وضعیت ازدواج و تشکیل خانواده در افغانستان خواهیم پرداخت که ابتدا به تعریف و توضیحاتی در مورد اهمیت تشکیل خانواده پرداخته و جایگاه و اهمیت ازدواج را در قوانین داخلی و بین‌المللی مورد بررسی قرار داده و با توضیحاتی در مورد ازدواج‌های اجباری درافغانستان به ذکر نمونه‌هایی خواهیم پرداخت و در پایان انواع ازدواج‌های اجباری در افغانستان را نام برده و هریک را توضیح خواهیم داد.
تعریف و اهمیت تشکیل خانواده
خانواده به معنای عام یا خانواده گسترده، عبارتست از گروهی مرکب از شخص و خویشان نسبی و همسر او ،گروهی که از یکدیگر ارث می‌برند. فامیل یا خانواده در ماده 56 قانون مدنی افغانستان چنین تعریف شده است: «فامیل (خانواده) انسان، متشکل از اقاربیست که توسط یک اصل مشترک با هم جمع شده باشند.»
اهمیت خانواده: خانواده قدیمی‌ترین گروه اجتماعی می‌باشد، چرا که یک گروه طبیعی است که از آغاز زندگی بشر وجود داشته است، خانواده هسته مرکزی اجتماع است و اساس تشکیل خانواده ازدواج است. خانواده از زن و شوهر و کودکان ناشی از ازدواج حمایت می‌کند و کانون حفظ سنن ملی و اخلاقی و مرکز رشد عواطف و احساسات می‌باشد. خانواده نه تنها مکتب آموزش تعاون و فداکاری بلکه کانونی برای حمایت از انسان است و سلامت اجتماع در گرو سلامت خانواده است و می‌توان گفت خانواده تعیین‌کننده جنسیت اجتماعی انسان است.
جایگاه و اهمیت ازدواج در قوانین داخلی و بین‌المللی
ازدواج در قانون مدنی بسیاری از کشورها از جمله فرانسه تعریف نشده است، ولی در ماده 60 قانون مدنی افغانستان از ازدواج چنین تعریف به عمل آمده است: «ازدواج عقدی است که معاشرت زن و مرد را به مقصد تشکیل فامیل مشروع گردانیده و حقوق و واجبات طرفین را به وجود می آورد»
جایگاه و اهمیت ازدواج در قوانین داخلی
ازدواج قرارداد بسیار مهم و ارزشمند اجتماعی است که اراده در آن شرط اساسی بوده و اگر ازدواجی بدون اراده (قصد) صورت گیرد، باطل و از اعتبار ساقط است. در ماده 66 قانون مدنی افغانستان در این مورد آمده است: «عقد ازدواج به ایجاب و قبول صریح که فوریت و استمرار را افاده کند، بدون قید وقت در مجلس واحد صورت می‌گیرد.» ولی متأسفانه در کشور افغانستان قوانین ضمانت اجرایی درستی نداشته و به آن‌ها توجهی نمی‌شود، به طوری که در افغانستان بیشتر ازدواج‌ها بدون رضایت طرفین انجام می‌شود و در اکثر ازدواج‌ها رضایت دختران گرفته نمی‌شود و خانواده او به جایش تصمیم می‌گیرد. در این ازدواج‌ها نه تنها یکی از شرایط که (اراده ) است، در نظر گرفته نمی‌شود؛ بلکه شرایط سنی و شرایط ازدواج هم بر اساس قانون رعایت نمی‌شود و به طور واضح مشاهده می‌شود که چگونه زنان مورد تبعیض جنسیتی قرار گرفته و حقوقشان پایمال می‌شود. به طوری که در قانون مدنی ماده70 راجع به اهلیت طرفین ازدواج آمده است: «اهلیت ازدواج وقتی کامل می‌گردد، که ذکور سن 18 و اناث 16 سالگی را تکمیل کرده باشند.» اما چنان که خواهیم دید در اکثر ازدواج‌ها دختران زیر سن قانونی و در طفولیت مجبور به ازدواج می‌شوند.
جایگاه و اهمیت ازدواج در قوانین بین‌المللی
ماده 10 میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی از حق زندگی خانوادگی حمایت و شناسایی می‌کند که «ازدواج با رضایت آزادانه دو طرف قابل انعقاد است.» حق حمایت خانوادگی معمولا به عنوان حق رضایت در ازدواج، منع ازدواج اطفال و تضمین حقوق مردان و زنان در ازدواج و انحلال آن تفسیر می‌شود. در افغانستان نیز حق حمایت خانوادگی در قدم نخست بر آزادی ازدواج، تضمین حقوق زنان و مردان در ازدواج و انحلال آن و خشونت خانوادگی متمرکز است. اما با توجه به وضعیت افغانستان، بحث پیرامون حقوق ذکر شده بر اساس احکام میثاق در رابطه با حمایت از زندگی خانوادگی تقریبا ناممکن است.
ماده 54 قانون اساسی افغانستان نیز حاوی احکامی برای حمایت از خانواده است. با این وجود خشونت علیه زنان در افغانستان شامل انواع بسیاری از جمله: ازدواج اجباری، ازدواج اطفال، قاچاق ، روسپیگری اجباری قتل ناموسی، سوء رفتار، غفلت و خشونت روانی مي‌باشد.
چگونگی وضعیت ازدواج در قوانین افغانستان
از طرف دیگر مقررات کنونی افغانستان درباره ازدواج و زندگی خانوادگی مبهم است و با قانون اساسی و معیارهای قوانین بین‌المللی تناقض دارد. با این که قانون مدنی حاوی احکامی درباره ازدواج و انحلال آن و حمایت از خانواده است، اما قانون مدنی فقط به آن‌ها اشاره می‌کند و ضمانت اجرایی ندارد بلکه مقررات گسترده‌ای برای حمایت از زندگی خانوادگی لازم است. قانون جدیدی که فعلا درحال تدوین است، حمایت از خانواده را بر اساس قانون اساسی افغانستان و قوانین بین‌المللی استوار می‌کند. مقررات فعلی سنین مختلفی را برای ازدواج پسران(18) و دختران(16) تثبیت می‌کند، این مقررات نه تنها به طور مستقیم با ماده 3 میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و ماده 16CEIDAW مغایر است، بلکه با ماده 22 قانون اساسی افغانستان نیز تناقض دارد. بر اساس این مواد، مردان و زنان از حمایت برابر قانون و از حقوق برابر بهره‌مند هستند. علاوه بر آن کمیته حقوق زن نیز توضیح داده است که تفاوت در سن ازدواج مردان و زنان با CEIDAW مغایرت مستقیم دارد. در وضعیت کنونی افغانستان در ازدواج نه تنها تساوی سن رعایت نمی‌شود، بلکه تناسب سن هم در نظر گرفته نمی‌شود، چنانکه خواهیم دید اطفال دختر به ازدواج مردان سالخورده در می‌آیند.
ادامه دارد…
