پالیسی محافظت زنان در حالات اضطرار و جنگ
سه سال پیش، به تاریخ 25 میزان 1397 خورشیدی وزارت امور زنان از تهیه یک پالیسی برای محافظت از زنان در شرایط جنگ و حالات اضطرار خبر داد.
انتظار می‌رفت این پالیسی بتواند یک سند رسمی و مبنای قانونی برای همکاری مشترک نهادهای مختلف برای رسیدگی به وضعیت زنان در معرض خطر باشد.
وزارت امور زنان، وزارت دولت در امور رسیدگی به حوادث، وزارت امور مهاجرین و عودت کنندگان، سره میاشت، وزارت صحت عامه، وزارت امور داخله، وزارت دفاع، کمیسیون مستقل حقوق بشر، وزارت ترانسپورت، وزارت معارف، وزارت حج و اوقاف، وزارت اطلاعات و فرهنگ، دادگاه عالی و وزارت عدلیه؛ نهادهایی هستند که مسئولیت تطبیق «پالیسی محافظت زنان در حالات اضطرار و جنگ» را به عهده دارند.
رویا دادرس، سخنگوی وزارت امور زنان به نیمرخ می‌گوید: «اداره‌های مسئول از فعالیت‌هایشان نسبت به تطبیق این پالیسی به وزارت امور زنان گزارش می‌دهند.»
او با ابراز خوشبینی نسبت به همکاری نهادها در تطبیق پالیسی محافظت از زنان در حالات اضطرار و جنگ، می‌گوید که تا حالا نهادهای مسئول در کمک‌رسانی به بیجاشدگان و «اولویت‌دهی به زنان» براساس پالیسی عمل کرده‌اند.
مستندسازی خشونت‌ها علیه زنان در جنگ
در این پالیسی برای هر نهاد مسئولیت‌های مشخصی تعریف شده است. مثلاً وزارت دولت در امور رسیدگی به حوادث مکلف است در 72 ساعت اولیه برای بیجاشدگان کمک‌های اضطراری شامل مواد خوراکه، پوشاک و سرپناه موقت فراهم کند، پس از 72 ساعت این مسئولیت به وزارت امور مهاجرین و عودت کنندگان سپرده می‌شود. وزارت صحت عامه مکلف است خدمات صحی و مشاوره روانی برای آسیب‌دیدگان و بیجاشدگان فراهم کند. وزارت امور زنان در روند کمک‌رسانی مسئولیت دارد تا از اولویت‌دهی کمک‌رسانی به نفع زنان نظارت کند. کمیسیون مستقل حقوق بشر خشونت‌ها علیه زنان در جریان جنگ و محلات اسکان بیجاشدگان را مستندسازی نموده به مراجع امنیتی و عدلی و قضایی راجع می‌کند.
براساس گزارش‌ها بیش از 93 درصد بیجاشدگان داخلی در افغانستان را کسانی تشکیل می‌دهند که از اثر جنگ خانه و مناطق اصلی‌شان را ترک کرده‌اند. زرغونه، زن 35 ساله یکی از آنهاست. او یک سال پیش با فرزندانش از بادغیس به هرات رفت تا جان خود و فرزندانش را از زیر رگبار گلوله‌های جنگجویان طالبان و نیروهای دولتی نجات دهد. حالا او و ده‌ها خانواده دیگر در حومه‌ی شهر هرات زندگی می‌کنند.
با وجود خوش‌بینی‌های وزارت امور زنان از روند کمک‌رسانی به زنان بیجاشده، زرغونه می‌گوید: واقعیت چیزی متفاوت از گزارش‌هایی است که در روی اسناد اداره‌های دولتی می‌آید. زیرا بسیاری از نیازمندی‌های زنان در هیچ یک از بسته‌های کمکی وجود ندارد و یا شرایط ویژه‌ی زنان حتا در پالیسی محافظت زنان در حالات اضطرار و جنگ نیز در نظر گرفته نشده است.
زنان بیجاشده به چیزهایی ضرورت دارند که در بسته‌های کمکی دولت و موسسه‌ها نیست
زرغونه با بیان اینکه «زنان بیجاشده تاهنوز هیچ‌گونه خدمات ویژه‌ای دریافت نکرده‌اند.» می‌گوید: پس از بیجاشدن برای نخستین بار در دوره قاعدگیمان به مشکل برخوردیم. اولین بار بود که عدم دسترسی به آب و پارچه را تجربه کردیم، اینجا زنان در دوره قاعدگی به وسایل بهداشتی دسترسی ندارند، آب کافی نیست، در روستاها نوار بهداشتی را نمی‌شناختیم، اما آب و پارچه به اندازه کافی در دسترس بود. اینجا بسیاری از زنان ساکن در شهر از نوار بهداشتی استفاده می‌کنند ولی زنانی که در اثر جنگ بیجا شده‌اند، توان خرید یک بسته نوار در بدل پنجاه افغانی را ندارند، موسسه‌ها و دولت نیز در بسته‌های کمکیشان به نیازمندی‌های زنان توجه نمی‌کنند. ما به چیزهایی ضرورت داریم که هیچ موسسه و نهاد دولتی در بسته‌های کمکی شان ندارند. زنان حامله به مواد غذایی، دواهای تقویتی و آب صحی کافی دسترسی ندارند.»
داکتر عطیه نادی، متخصص زنان و زایمان است. او به نیمرخ می‌گوید: «موسسه‌ها و نهادهای دولتی در هنگام کمک‌رسانی به بیجاشدگان باید توجه خاص به زنان داشته باشند. به خصوص زنان حامله و شیرده. در حالات اضطرار و آوارگی از اثر جنگ معمولاً غذای کافی و مقوی یافت نمی‌شود، مادران شیرده، شیرشان کم می‌شود، نوزادان به غذای ویژه‌ای نیاز دارند که باید شیر خشک، سریلاک و پوشک بچه به بسته‌های کمکی موسسه‌ها و دولت اضافه شود.»
او تأکید دارد که در کمپهای بیجاشدگان باید خدمات مشاوره روانی نیز همگام با دیگر بخش‌های خدمات‌رسانی فعال باشد: «ضمن ارایه خدمات صحی اضطراری، خدمات مشاوره روانی برای زنان شیرده، دختران نوجوان و زنان حامله نیاز اساسی است. اگر برای زنان حامله مشاوره روحیه‌دهی، غذای کافی و دواهای مقوی نرسد ممکن است، نوزاد ناقص به بار آورد یا جنینش سقط شود.»
دو و نیم میلیون بیجا شده داخلی
این روزها که جنگ در سراسر کشور شدت یافته است، آمار بیجاشدگان نیز رو به افزایش است. تنها در یک هفته جنگ جاری در ولایت دایکندی در یکی از امن‌ترین ولایات کشور 1500 خانواده بیجاشدند. این تنها یک نمونه است. رضا باهر، معاون سخنگوی وزارت امور مهاجرین و عودت کنندگان به نیمرخ می‌گوید «بیش از 2.5 میلیون نفر بیجاشده‌ی داخلی داریم که در سال‌های اخیر در اثر جنگ و حوادث طبیعی بیجا شده‌اند.»
به گفته‌ی او در سال 1400 خورشیدی، 22400 خانواده بیجا شده که مجموع آنان به بیش از 166 هزار نفر می‌رسد. از این میان، 1370 خانواده به محلات زندگی شان برگشته و بقیه همچنان در مراکز ولایات، شهرها و مراکز ولسوالی‌ها آواره‌اند.
آقای باهر می‌گوید «تنها در دو هفته اخیر که مراکز شماری از ولسوالی‌ها به دست گروه طالبان سقوط کرد، شش هزار خانواده بیجا شدند، مجموع بیجاشدگان دو هفته اخیر به بیش از 42 هزار نفر می‌رسد. این بیجاشدگان در ولایت‌های دایکندی، فاریاب، بادغیس، سمنگان، سرپل، تخار، هلمند، بغلان، کندز، زابل، غور، ننگرهار و بلخ بوده‌اند. دولت تاکنون توانسته به پنج هزار خانواده کمک‌های اضطراری برساند. از این جمله 1170 خانواده پس به محلات زندگیشان برگشته‌اند.»
رقم کل آوارگان ناشی از جنگ و حوادث طبیعی که در سال اخیر آواره شده‌اند، به 325 هزار خانواده می‌رسد که مجموع آنان بالغ بر 2.5 میلیون نفر می‌شود.
هر چند سروی دقیقی از آمار زنان در بین بیجاشدگان در دست نیست، اما آمارهای ابتدایی وزارت مهاجرین نشان می‌دهد که زنان و کودکان بیش از 80 درصد بیجاشدگان را تشکیل می‌دهند.
آقای باهر می‌گوید در میان آواره‌ها بیشتر خانواده‌های متأثر شده که زنان سرپرست خانواده بوده‌اند؛ مردان این خانواده یا در جنگ کشته شده و یا در خارج از کشور هستند.
