«پس از آمدن طالبان و بیکار شدن مردان خانواده، خشونتهای خانوادگی بیشتر از هر زمان دیگری در خانهها افزایش یافته؛ این خشونتها از سوی مردان خانواده بر زنان انجام میشود؛ چون فکر میکنند، تنها زنان مسئول انجام دادن تمام امور خانه هستند». این نقل قول از «رها» است. دانشجویی که شاهد افزایش خشونت از سوی مردان خانوادهاش بوده و معتقد است چرخهٔ خشونتها در برابر زنان هیچگاه از چرخیدن باز نخواهد ماند.
زنان افغانستانی از بدو شکلگیری دولتهای مختلف در افغانستان به عنوان انگشت ششم و اضافهٔ جامعه پنداشته میشوند و خشونتهای گوناگون فیزیکی، روانی و کلامی بر آنان اعمال میگردد. در دو دههٔ گذشته که بیستسال دموکراسی در افغانستان تجربه شد، زنان افغانستانی بهصورت نسبی به شماری از حقوق ابتداییشان دست یافتند. تلاش برای دست یافتن به حقوقی که شبیه گذشتن از هفتخوان رستم بود. اما دستیابی به این حقوق تنها محدود به کلانشهرهای افغانستان میشد. وقتی در کلانشهرها زنان مورد خشونت قرار میگرفتند، نهادهای دولتی و غیر دولتی وجود داشت که برای آنها دادخواهی کنند. پس از فروپاشی حکومت پیشین، نهادهای حامی زنان مثل وزارت زنان، خانههای امن و حقوق بشر فعالیتهایشان متوقف شد.
پس از حضور طالبان، زنان زیادی که در نهادهای شخصی و دولتی شاغل بودند، کار خود را از دست دادند. تعداد زیادی از زنان، سرپرست خانواده بودند که با از دست دادن کار خود، چند برابر در معرض آسیب قرار گرفتند. مردانی که دیگر شاغل نیستند و مجبور به ماندن در خانه هستند، اغلب با خشونت کلامی و فیزیکی بر زنان خانواده رو آوردهاند.
ساره احمدزی، روانشناس و استاد دانشگاه میگوید: «عوامل زمینهساز مثل سنتهای حاکم بر جامعه، ضعف در مهارتهای ارتباطی، حل مسئله و تنظیم هیجانات یا مدیریت هیجانات، میتواند اساسیترین شکل دهندهٔ رفتارهای خشونتآمیز در کانون خانواده باشد». جدا از عوامل زمینه ساز، بعضی دلیلهای دیگری نیز هست که بر این خشونتها تداوم میبخشد؛ نوع نگرش در مورد جنسیت و میکانیزم برای حل تعارض و تنشها. اما این خشونتها در این خلاصه نمیشود. موارد مهم دیگری باعث میشود این خشونتها ادامه یابد. مهمترین عامل در تداوم این خشونتها، وضع نابسامان دولت، فقر، بیکاری و نبود نهادهای عدلی و قضایی است.
به باور خانم ساره، میتوان تسلط گروه طالبان را دلیل محکمی برای تقویت و شکلدهی رفتار خشونتآمیز در خانواده، مدنظر گرفت. اما به موارد دیگری نیز میتوان اشاره داشت: شرایط کنونی فعال کنندهٔ رفتارهای خشونت آمیز در قبال زنان است که در چنین شرایطی ترکیبی از عوامل منجر به بروز رفتارهای خشونت آمیز میشود. عواملی چون از دست دادن شغل، فقر و مشکلات اقتصادی، تسلط نوع نگرشهای افراطی بر نظام تربیتی.
پرسش اساسی این است: چرا بیشتر این خشونتها از سوی مردان بر زنان اعمال میشود؟ اعمال خشونت از سوی مردان را میتوان به نوع نگرشهای سنتی غالب در جامعه پنداشت و به نوعی تملکطلبی و تسلط طلبی که نظام مردسالاری بر مردان تحمیل کرده، در نظر گرفت.
خانم ساره در ادامه تأکید میکند که محیطی مناسب ایجاد نشده تا اطفال، نوجوانان و خانمها بتوانند نظریات و احساساتشان را در مورد خشونت که از طرف مردها به آنها صورت میگیرد، بیان کنند. بیان نشدن احساسات نیز منجر به قدرت دادن به مردها میشود که در نتیجه خشونت بیشتر میگردد. تقسیمبندی از قبل تعریف شده در مورد نقش زنان و مردان در خانواده، که مردان باید کارهای مربوط به بیرون از منزل و زنان امور منزل را انجام بدهند، تا اندازهای تفاهم بین خانواده را به چالش کشیدهاست. چون زنان مسئول تربیت فرزند هستند و خطایی که از فرزندان سر میزند؛ زنان در خانواده مورد انتقاد قرار گرفته و خشونت را بهگونهای مختلف تجربه میکنند.
ورود نابههنگام گروه طالبان که یک گروه به شدت زنستیز هستند، این خشونتها را پر رنگتر کردهاست. حالا زنان نه تنها در خانهها، بلکه در خیابانها هم مورد پرسوجو قرار گرفته و همهٔ امورشان مورد بررسی وزارت امرباالمعروف و نهی از منکر طالبان قرار میگیرد. چندی قبل سازمان عفو بینالملل اعلام کرد خانههای امن که برای زنان معترض دادخواهی میکرد و برایشان سر پناه بود، بسته شدهاند. با ورود طالبان به کابل، زنان خانههای امن، با فرار از دست طالبان به خانودههایی پناه بردند که روزی از دستشان پا به فرار گذاشته بودند.
بنابر گزارشهایی که وجود دارد شماری از این زنان از سوی خانوادهها و طالبان به قتل رسیدهاند. هیچ نهادی برای مستند کردن این جنایات طالبان وجود ندارد. زنان و خانوادههایشان از ترس جان خود نیز جرأت صدا بلند کردن و دادخواهی را ندارند. برای همه روشن است که پس از این، زنان چگونه با این همه دشواری در زندگی، زیر بار خشونتهای خانوادگی ادامه میدهند و له میشوند، اما دیگر دولتی و نهادی برای این زنان صدا بلند نمیکند. صدایی هم اگر بلند شود، از سوی طالبان به راحتترین شکل ممکن، خفه خواهد شد.