نیمرخ
  • گزارش
  • هزار و یک‌ شب
  • گفت‌وگو
  • مقالات
  • ترجمه
  • پادکست
هیچ نتیجه‌ای یافت نشد
نمایش همه‌ی نتایج
EN
نیمرخ

مشکل صد ساله تحصیل دختران در افغانستان

  • نیمرخ
  • 6 حمل 1401
IMG_0183 (2)

محمد قاسم وفایی زاده

زنان به‌عنوان نیمی از جامعه، نقش مهمی در پویایی و تحول اجتماعی دارند. فعال‌سازی و ایجاد تحرک معنی‌دار و مؤثر در میان زنان بستگی به توانمندسازی و باسوادی آنان دارد. بدون سواد و فهم حقوق اساسی و ضرورت‌های بایستهٔ اجتماعی تصور این‌که زنان بتوانند نقش پویا و اثرگذار در کانون خانواده و در متن جامعه ایفا نمایند، امر واقع بینانه‌ای نیست. سنگ پایهٔ فهم و توانایی در باسوادی نهفته است. زنی که در طول عمر خود از بی‌سوادی رنج می‌برد و حتی در انجام فرایض دینی متکی به مردان است، نمی‌تواند خود قرآن بخواند و باید بشنود و ماچ کند و طلب دعای خیر از مرد خانه و ملای قریه کند. او ابتدایی‌ترین احکام دینی و موضوعات مرتبط به امور زنانه و کاملاً شخصی را نیز از مرد خانه و از ملای محل می‌شنود. فهم او، فهم شنیداری است و هر آن‌چه که به او گفته‌اند. در این حالت زن هیچ فهمی، بی‌دخالت و مستقیم از دین و مبانی تفکر دینی و امور مذهبی ندارد. آموزه‌های شفاهی مردانه پر است از فروکاستن زنان، محصور و محدود نمودن زنان در چهار دیواری خانه. بهترین زن در این نگاه مردسالار، زنی است که هرگز از خانه بیرون نشود و یا هیچ نقش اجتماعی غیر از زاد و ولد و امور منزل نداشته باشد. در نتیجه زن بی‌سواد، معتقد به مردسالاری، ارزش‌ها و اصول آن بار می‌آید و متکی به مرد است، وجود و نام و نانش همگی قائم به غیر (قائم به وجود مرد) است. چنین زنی مطیع، فرمان‌بر و زحمت‌کش است و هیچ تهدید یا مشکلی برای دوام نظام مردسالار و زیر سؤال بردن کرامت مردانهٔ به شمار نمی‌رود.

در‌حالی‌که غیبت زن از متن جامعه به همان میزان که شعاع فعالیت و حضور انسانی زن را محدود می‌کند، بیش‌تر از آن، جامعه را معیوب و ناقص می‌سازد و بدون نقش‌آفرینی زنان و راکد ماندن نیمی از جامعه، تحول اجتماعی، توسعهٔ اقتصادی و فرهنگی با کندی و حتی ایستایی مواجه می‌شود. تمام جوامعی که تا هنوز نتوانسته مشکل حضور و نقش زن را حل کنند و با آن کنار بیایند، هم‌چنان در بی‌ثباتی اجتماعی و کندی در رشد و توسعهٔ اقتصادی و فرهنگی قرار دارند. حتی در کشورهایی که متکی به عواید منابع طبیعی مانند نفت و گاز تا حدودی توانسته‌اند از نگاه اقتصادی، توسعه و پیشرفتی را شاهد باشند، اما به لحاظ نظام اجتماعی ثبات درونی ندارند و همواره در معرض گشایش و تغییر قرار دارند که کانون اصلی و موتور محرک این تغییر زنان هستند.

تحصیل دختران در افغانستان

زنان، چگونگی حضور و حقوق آن‌ها، در طول تاریخ مدرن افغانستان مرز اصلی و معرف میان سنت و مدرنیته بوده‌است. به‌خصوص تحصیل دختران و حق دسترسی آنان به آموزش و تعلیم، بخش اساسی تمام جنبش‌ها و اندیشه‌های ترقی خواهانه در طول یک قرن اخیر در افغانستان به شمار می‌رود. مثلث امان الله خان، ملکه ثریا و محمود طرزی در ذیل اصلاحات امانی و برنامه‌های مدرنیزه‌سازی افغانستان، اولین مکتب نسوان را در کابل در کامپلکس «مستورات» میان سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۰۳ تأسیس و افتتاح نمود. در همین دوره برای اولین بار تعدادی از دختران برای تحصیل به خارج از کشور فرستاده شد. اما این تلاش‌ها برای به صحنه آوردن زنان و توانمندسازی آنان با حق تحصیل و آموزش مورد تهاجم و انتقاد اقشار سنتی جامعه قرار داشته و با مخالفت‌های جدی مواجه شده و به خیزش‌ها و شورش‌های سیاسی و براندازانه نیز انجامیده‌است. سقوط حکومت امانی و روی کار آمدن حبیب الله کلکانی و سپس نادرشاه (۱۳۰۸-۱۳۱۲) به‌گونه‌ای متأثر از واکنش لایه‌های سنتی به گرایش جدید در سطح رسمی برای به صحنه آوردن زنان و فعال ساختن نیمهٔ پنهان جامعه بود. از جمله واکنش‌های واضحی نسبت به اعزام دختران افغانستان برای تحصیل به خارج از کشور صورت گرفت که در دیدگاه سنتی، اوج قباحت شمرده می‌شد.

پس از یک دوره رکود در دوران نادرشاه، با روی کار آمدن ظاهرشاه در سال ۱۳۱۲ مجدداً تلاش‌ها برای زمینه‌سازی تحصیل دختران ادامه یافت. مکتب نسوان «عصمت» که بعدها به لیسه‌های ملالی و زرغونه ارتقا یافت، یکی از گام‌های اساسی در این زمینه بود. با این‌که تا سال‌های بعد، حق تحصیل و دسترسی به تحصیل محدود به پایتخت و یا در بهترین حالت به شهرهای بزگ باقی مانده بود، اما روند امیدوار کننده‌ای رقم خورده بود که بعدها با عبور از دیوارهای شهر، حق تحصیل و سواد برای دختران به قریه‌ها و روستاهای اطراف نیز رسید. در هر حال، این روند همواره با مخالفت اقشار سنتی جامعه مواجه بود. آنان تحصیل دختران و آموزش آنان را مخالف عنعنات اجتماعی و به‌گونه‌ای ننگ می‌دانستند. در جامعه‌ای با ساختار نیمه فئودالی که در آن خان‌ها و ملاکین و ملاها نقش اصلی را در تعریف حرکت جامعه ایفا می‌نمودند، با وجود تغییرات زیاد، دختران در بیرون از شهرها و به‌خصوص در مناطق جنوبی و مشرقی کشور، هیچ‌گاهی نتوانستند بی‌دغدغه به حق تحصیل دست یابند. سنت‌ها، رواج و رسومی که در آن دختران به باد داده می‌شد، خرید و فروش می‌گردید، هیچ‌گاهی با توانایی و باسوادی زنان کنار نیامد.

درحالی‌که جهان در حال پیشرفت و توسعهٔ فکری، فرهنگی و اقتصادی بود، افغانستان تمام قرن بیستم را در کشاکش بر سر تحصیل یا عدم تحصیل دختران سپری نمود. اما با وجود همهٔ این چالش‌ها، مخالفت گروه‌ها، لایه‌های سنتی و واپس‌گرا در جامعه، به تلاش‌شان برای برخورداری از حق تحصیل ادامه دادند.

در سطح رسمی و از آدرس حکومت، دورهٔ اول حکومت طالبان، اولین و جدی‌ترین اقدام سنت‌گرایانه برای بستن در مکاتب به‌روی دختران بود، بیش‌تر از این‌که مبیّن دیدگاه اسلامی باشد، نشان دهندهٔ دیدگاه سنت گرایان قبیله‌ای بود که اکنون به حکومت رسیده بودند و می‌توانستند این کش و قوس صد ساله را به زیان زنان پایان دهند.

با سقوط حکومت طالبان و آغاز روند جدید سیاسی، دختران دوباره با شور و اشتیاق به مکاتب برگشتند. در این دو دهه بیش از شش میلیون دختر در مکاتب و دانشگاه‌های کشور شامل شدند. دو نسل از دختران توانستند در این برهه تا تحصیلات عالی پیش بروند و سهم مهمی در تحول اجتماعی و سیاسی در افغانستان ایفا نمایند. به جامعه و سیاست افغانستان پویایی و رمق تازه‌ای بدهند و به‌عنوان بخشی از نیروی اجتماعی برای تغییر افغانستان به‌سوی توسعهٔ اجتماعی و تحول فرهنگی سوق دهند . خلاصه این‌که در این برهه، زنان و همهٔ مردم افغانستان در تلاش پیمودن راه صد ساله‌ای بودند که یک قرن معوق مانده بود.

هرچند مخالفت‌ها با تحصیل و آموزش دختران در سطوح مختلفی هنوز وجود داشت و حملات انتحاری و هراس افکنی‌های بی‌شمار، نشان از تلاش‌های واپس‌گرایان برای تعطیلی مکاتب دخترانه بود، اما نتوانست بر شور و اشتیاق آموزش در میان دختران غلبه نماید و آنان را از رفتن به مکاتب باز دارد. به قدرت رسیدن دوبارهٔ طالبان و بسته شدن در مکاتب به‌روی دختران، نشان داد که هنوز بحث در همان‌جایی است که صد سال پیش بود و ما همچنان یک قرن را در جا زده‌ایم!

همچنان بخوانید

افزایش وحشت از سوی طالبان و خاموشی مرگبار جهانیان

افزایش وحشت از سوی طالبان و خاموشی مرگبار جهانیان

16 ثور 1402
زنان در زندان طالبان

روایت زنان از زندان طالبان؛ از آرزوی مرگ تا کابوسی که هر شب تکرار می‌شود

31 حمل 1402

این اقدام طالبان نشان داد که سنت‌گرایان ما از قشر سخت و زمخت واپس‌گرایی قبیله‌ای سر برون نکرده‌اند و همچنان سر در گریبان رسوم و عنعنات ناپسندی هستند که قرن‌هاست آنان را نفله کرده‌است.

طالبان امروز نمایندهٔ یک قرن در جا زدگی اقشار متعصب و واپس‌گرا است و اما آیا می‌توانند در برابر مردم، علاقه و حق آموزش و تعلیم مقاومت کنند و جریان حرکت جامعه را به انحراف بکشانند؟ در طول این دو دهه به‌رغم فکتور سیاسی، جامعه و کشور تحولات و تغییرات بزرگی را شاهد بوده و پشت سر گذاشته‌است. آنان نمی‌توانند با علاقه و ارادهٔ مردم کشور و به‌خصوص زنان افغانستان برای دسترسی به حق تحصیل و آموزش مقابله کنند. جامعهٔ امروز ما از پویایی و حرکت جمعی قدرتمندی برخوردار است که به مرور زمان نیروهای مخالف جریان جامعه را در خود هضم می‌کند.

گروگان گرفتن جامعه و یا بخشی از جامعه در برابر مطالبات‌شان از جامعهٔ بین‌المللی، کدام افتخاری حساب نمی‌شود و یا نشان دهندهٔ زیرکی و فهمیدگی طالبان در داد و ستد سیاسی نیست، بلکه نشان حقارت، ذلت و باج‌گیری از مردمی است که آنان ادعای حکومت بر آنان را دارد. درهای مکاتب به‌روی دختران باز خواهد شد، اما این سیاهی زمستان همچنان باقی خواهد ماند!

موضوعات مرتبط
کلمات کلیدی: خشونت طالبان با زنان
دیدگاه شما چیست؟

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

به دیگران بفرستید
Share on facebook
فیسبوک
Share on twitter
توییتر
Share on telegram
تلگرام
Share on whatsapp
واتساپ
پرخواننده‌ترین‌ها
پدرم مرا در بدل 300 هزار افغانی به یک معتاد مواد مخدر فروخت
گزارش

پدرم مرا در بدل 300 هزار افغانی به یک معتاد مواد مخدر فروخت

13 جوزا 1402

گزارش از تمنا غفور فتانه هنگامی که تنها 16 سال سن داشت، عکس شخصی را در مقابل خودش می‌دید که به گفته دیگران قرار بود همسر زندگی‌اش شود. وی در آن سن درک واضحی از ازدواج و زندگی...

بیشتر بخوانید
زنانی مبتلا به همورویید که به جای معالجه سرزنش می‌شوند 
هزار و یک شب

زنانی مبتلا به همورویید که به جای معالجه سرزنش می‌شوند 

2 جوزا 1402

راهروها و سالن‌های انتظار شفاخانه‌های خصوصی و دولتی در شهر کابل؛ دو محیط متفاوت برای زنانِ متفاوت است.درسالن‌های انتظار شفاخانه‌های خصوصی انگار فقط زنان خوش شانسی توانستند راه یابند که از نظر اقتصادی مشکلات کم‌تری...

بیشتر بخوانید
کودک همسری
گوناگون

خاطرات عروس ۱۱ ساله

5 حوت 1401

قسمت دوم | بعد از «شب زفاف» تا هفت ماه با شوهرم همبستر نشدم. چون ترسیده بودم و شب زفاف برایم شبیه یک کابوس شده بود.تا آنجا که می‌توانم بگویم بدترین قسمت زندگیم آن شب بود.

بیشتر بخوانید
«روزهای دشواری‌ست، اما تسلیم نخواهم شد»
زنان و مهاجرت

«روزهای دشواری‌ست، اما تسلیم نخواهم شد»

6 جوزا 1402

دوهفته از آمدن مان به ایران می‌گذرد. افغانستان که بودم تصورم از زندگی در ایران چیز دیگری بود. اتاق‌های قشنگ و خوش منظر؛ صالون کلان با آشپزخانه‌ی مجهز و زیبا؛ حویلی کوچک اما با صفا و تمیز. بار...

بیشتر بخوانید
کشف هویت جنسی
هزار و یک شب

یاسمین: کشف هویت جنسی‌‌ام سخت، اما دل‌پذیر بود

14 جوزا 1402

«از زمانی که خیلی کوچک بودم یادم می‌آید وقتی در جمع پسرها قرار می‌گرفتم حس فرار به من دست می‌داد و فکر می‌کردم کسی در گوشم می‌گوید باید از این جمع جدا شوی. البته یک حس...

بیشتر بخوانید
Nimrokh Logo
بستر گفتمان زنانه

نیمرخ رسانه‌‌ی آزاد است که با نگاه ویژه به تحلیل بررسی و بازنمایی مسایل زنان می‌پردازد. نیمرخ صدای اعتراض و پرسش زنان است.

  • درباره نیمرخ
  • تماس با ما
  • شرایط همکاری
Facebook Twitter Youtube Instagram Telegram Whatsapp
نسخه پی دی اف

بایگانی

نمایش
دانلود
بایگانی

2022 نیمرخ – بازنشر مطالب نیمرخ فقط با ذکر کامل منبع مجاز است.

هیچ نتیجه‌ای یافت نشد
نمایش همه‌ی نتایج
  • گزارش
  • هزار و یک‌ شب
  • گفت‌وگو
  • مقالات
  • ترجمه
  • پادکست
EN

-
00:00
00:00

لیست پخش

Update Required Flash plugin
-
00:00
00:00