در سال گذشته چه بلاهایی بر سر حقوق زنان آمد؟

درحالی‌که جهان روز جهانی زن را در چهارشنبه جشن می‌گیرد، سازمان ملل هشدار داده است که جهان ۳۰۰ سال با برابری جنسیتی فاصله دارد و دستاوردهایی که به‌سختی تاکنون در راستای برابری جنسیتی به‌دست آمده‌اند، «در برابر چشمان ما ناپدید می‌شوند».

آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، در سخنان روز دوشنبه‌اش هشدار داد که «حقوق زنان در سراسر جهان مورد سوءاستفاده، تهدید و نقض قرار می‌گیرد».

در این‌جا نگاهی می‌اندازیم به برخی از تغییراتی که در سال گذشته در زندگی زنان در سراسر جهان رخ داده‌اند.

زنان در ایران اعتراض کردند

در سپتامبر سال گذشته، یک زن جوان کُرد به اتهام نقض قوانین سخت‌گیرانه‌ی پوشش این کشور در تهران بازداشت شد. چند روز بعد، این جوان ۲۲ ساله در بازداشت -و ظاهراً در اثر ضرب‌وشتم پلیس- جان باخت.

درگذشت مهسا امینی موجی از اعتراضات، با شعار «زن، زندگی، آزادی» را به‌راه انداخت که حاکی از چندین دهه نارضایتی عمومی نه‌تنها از قوانین پوشش در کشور، بلکه از خود نظام حاکم بود. اولین بار در تاریخ ایران نیست که زنان نقشی فعال در اعتراضات مردمی دارند.

اما معترضان قیمت گزافی پرداخته‌اند: به گزارش خبرگزاری کنش‌گرای هرانا، تا ۲۱ فبروری دست‌کم ۵۳۰ نفر کشته و بیش از ۱۹۰۰۰ نفر بازداشت شده‌اند. گرچه تظاهرات برای ماه‌ها ادامه داشته است، اما تاکنون به هیچ‌گونه تغییر ملموس و مشخص دست نیافته‌اند. درحالی‌که دولت سرکوب معترضان را تشدید کرده است.

در تازه‌ترین مورد، گزارش‌هایی مبنی بر بیمارشدن صدها دانش‌آموز -که اکثریت قریب به اتفاق‌شان دخترند- در اثر مسمومیت‌های مشکوک در مکاتب در سراسر ایران نشر شده‌اند. مشخص نیست که چه کسی در پشت این مسمومیت‌های مشکوک قرار دارد و این‌که آیا این مسمومیت‌ها با تظاهرات‌ها ارتباط دارند یا نه، اما مقامات دستور داده‌اند در این زمینه تحقیقات صورت گیرد. رهبر ایران گفته است که اگر این مسمومیت‌ها عمدی باشد، «جنایت نابخشودنی» است و مجازات‌شان اعدام است.

طالبان در برابر حقوق زنان سختگیری بیشتری اعمال کردند

از زمانی‌که طالبان در آگست ۲۰۲۱ به قدرت برگشته‌اند، نگرانی درباره‌ی سرنوشت حقوق زنان در افغانستان وجود داشته است. با این‌حال، وضعیت در سال گذشته به‌طور قابل‌توجهی بدتر شده است، تا آن‌جا که یک مقام سازمان ملل طی این هفته هشدار داد که رفتار این گروه با زنان و دختران «ممکن است منجر به آزار جنسیتی و جنایت علیه بشریت شود».

هنگامی که طالبان کنترل افغانستان را به‌دست آوردند، رهبران‌اش -که به‌دنبال به رسمیت‌شناخته‌شدن از سوی کشورهای جهان بودند- قول دادند که به حقوق زنان احترام بگذارند.

اما در اواخر ماه مارچ ۲۰۲۲، وعده‌های طالبان مبنی بر اجازه‌دادن به دختران برای بازگشت به مکاتب متوسطه عملی نشد. سپس، در ماه می، طالبان دستور دادند که زنان مسلمان در فضای عمومی از سر تا پای‌شان را بپوشانند.

در ماه‌های اخیر، با منع حضور زنان در تمام دانشگاه‌ها و سپس منع کار زنان در سازمان‌های بین‌المللی، محدودیت‌ها بر نقش زنان در زندگی عمومی بیشتر از پیش تشدید شده است.

ممنوعیت اخیر فشارها را بر کشوری که هم‌اکنون هم با یکی از بدترین بحران‌های انسانی در جهان دست‌وپنجه نرم می‌کند و بیش از ۲۴ میلیون نفر در آن به کمک‌های بشردوستانه نیاز دارند، بیشتر کرده است. دست‌کم چهار گروه عمده‌ی کمک‌رسانی بین‌المللی تقریباً بلافاصله پس از صدور منع کار زنان در نهادهای بین‌المللی اعلام کردند که کارشان را در افغانستان متوقف می‌کنند و به نقش حیاتی زنان در ارائه‌ی کمک‌های بشردوستانه و نیز تأثیر این ممنوعیت بر زندگی زنان در جریان یک بحران بزرگ اقتصادی اشاره کردند.

دادگاه عالی ایالات متحده رو در برابر وید را لغو کرد

از زمانی‌که دادگاه عالی ایالات متحده در ماه جون رو در برابر وید¹ را لغو کرده است، بیش از یک دوجین ایالت اکثر سقط جنین‌ها را -چه با ممنوعیت کامل‌شان، با استثناهای محدود، و چه پس از هفته‌ی ششم بارداری- منع کرده‌اند. درحالی‌که چالش‌های حقوقی این ماجرا ادامه دارد، دادگاه‌ها در چندین ایالت دیگر این ممنوعیت را اعمال کرده‌اند.

از زمان صدور حکم دادگاه عالی، گزارش‌هایی درباره‌ی تأثیر آن بر دختران و زنان در سراسر کشور نشر شده است: از داستان یک قربانی ۱۰ ساله‌ی تجاوز جنسی در اوهایو² که مجبور شد برای سقط جنین به ایالت دیگری سفر کند، تا داکتری در ایندیاناپولیس³ که به او کمک کرد و تحت بازجویی دادستان کل ایالت قرار گرفت، تا افراد دیگری که داکتران‌شان از سقط جنین مراجعه‌کنندگان‌شان امتناع ورزیدند، حتی وقتی کارشانقانونی بود.

رئیس حقوق بشر سازمان ملل متحد این حکم را یک «شکست بزرگ» و «یک ضربه‌ی بزرگ به حقوق بشر و برابری جنسیتی زنان» توصیف کرد.

گروه‌های طرفدار حقوق بشر همچنین منتظر تصمیم یک دادگاه فدرال در تگزاس درباره‌ی دسترسی آمریکایی‌ها به داروی سقط جنینِ میفپریستون⁴اند. این تصمیم ممکن است پیامدهای منفی گسترده‌ای برای دسترسی به سقط جنین در سراسر کشور داشته باشد، از جمله در ایالت‌های تحت کنترل دموکرات‌ها که در آن‌ها حقوق مربوط به سقط جنین محفوظ است.

رهبران برجسته‌ی زن کناره‌گیری کردند

زنان در سمت‌های دولتی کماکان حضور کمرنگ دارند. به گفته‌ی زنان سازمان ملل متحد⁵، تا جنوری ۲۰۲۳، فقط در ۳۱ کشور، زنان دارای سمت رهبری در دولت یا حکومت‌اند و می‌گوید که این داده‌ها نشان می‌دهد که زنان «در سراسر جهان، در تمام سطوح تصمیم‌گیری حضور کمرنگ دارند و از دستیابی به برابری جنسیتی در زندگی سیاسی بسیار فاصله داریم».

استعفای اخیر دو رهبر شناخته‌شده‌ی زن به‌طور خاص بحث‌هایی را درباره‌ی تبعیض جنسیتی و حملاتی شخصی که رهبران زن اغلب با آن روبه‌رویند، برانگیخته است.

در جنوری، جاسیندا آردرن⁶، نخست‌وزیر نیوزیلند -که وقتی انتخاب شد، جوان‌ترین رهبر این کشور در بیشتر از ۱۵۰ سال گذشته بود و بعداً به‌عنوان دومین رهبر منتخب جهان در تاریخ مدرن بدل شد که در دوران تصدی‌اش زایمان می‌کند- اعلام کرد که پس از پنج سال کار در سمت نخست‌وزیری از قدرت کناره‌گیری می‌کند. آردرن گفت: «می‌دانم که کار در این سمت چه چیزهایی را می‌طلبد و می‌دانم که دیگر آنقدر در توان ندارم که بتوانم عدالت را برقرار کنم».

آردرن در دوران تصدی‌اش با تبعیض جنسیتی، از جمله اظهارات تعصب‌آمیز خبرنگاران، نظردهندگان آنلاین و سیاستمداران هم‌قطارش مواجه شد. یک روزنامه‌نگار درباره‌ی موعد زایمانش پرسید، و باری، پلیس از یک باشگاه استریپ⁷ (کلوپ برهنگی) به‌دلیل استفاده از تصویری از آردرن برای تبلیغات‌اش بازجویی کرد.

هلن کلارک⁸، نخست‌وزیر پیشین نیوزلند، در بیانیه‌ای گفت: «فشارها بر نخست‌وزیران همیشه زیاد است، اما در این عصر شبکه‌های اجتماعی، تله‌کلیک⁹ و چرخه‌های رسانه‌یی ۲۴ ساعته در هفته، جاسیندا با سطحی از نفرت و سخنان تلخ مواجه شده است که نظر به تجربه‌ی من در کشور ما بی‌سابقه است».

ماه بعد، هنگامی که نیکولا استورجن¹⁰، وزیر اول اسکاتلند، پس از بیش از هشت سال حضور در این سمت، استعفایش را اعلام کرد، موضوعات مشابهی رونما شد. استورجن گفت که احساس می‌کند دیگر نمی‌تواند «کل توان»ش را صرف این کار کند که «تنها راه انجام آن است»، اما همچنین از تأثیر فضای سیاسی، «به‌جرأت می‌توانم بگویم، آزارگری و بی‌رحمی»، بر او و اطرافیان‌اش صحبت کرد.

هردو رهبر در زمینه‌ی مسائل داخلی تحت فشار بودند و مفسران خاطرنشان کردند که زمان‌بندی استعفای آن‌ها نیز احتمالاً متأثر از ملاحظات سیاسی بوده است. با این‌حال، هیچ‌کدام از این دو رهبر با رسوایی بزرگ هم روبه‌رو نبودند. در عوض، هردو از آرزوی‌شان برای بازگشت به زندگی عادی‌تر صحبت کردند. استعفای آن‌ها به‌معنای کناره‌گیری دو رهبر برجسته‌ی زن از صحنه‌ی جهانی بود، در زمانی‌که رهبران زن هنوز بسیار در اقلیت‌اند.

نکته: آدِلا سلیمان نیز در تهیه‌ی این گزارش همکاری کرده است.