شش سال پیش به تاریخ ششم سنبله 1396 خورشیدی نخستین شمارۀ هفتهنامۀ نیمرخ در شهر کابل به زبان فارسی از چاپ برآمد. پس از آن هر هفته یک هزار نسخه از این هفتهنامه در ولایتهای کابل، بامیان، غور و دایکندی منتشر میشد و هرازگاهی به مراکز ولایتهای پروان و کاپیسا و ولسوالیهای جاغوری غزنی و بهسود میدان وردک نیز میرسید. نیمرخ در چهار سال نخست 152 شمارۀ چاپی به شمول 11 ویژهنامه منتشر کرد.
ویبسایت نیمرخ در سال 2020 میلادی راهاندازی شد. در سالهای 2020 و 2021 همزمان با نشرات چاپی، نشرات آنلاین نیمرخ در ویبسایت و شبکههای اجتماعی فیسبوک، توییتر، تلگرام و انستاگرام نیز فعال شد. همزمان، نشرات خبری در بخش آنلاین نیمرخ نیز فعال شد. این روند تا روز سقوط نظام جمهوری ادامه داشت.
صبح پانزدهم اگست، ساعت 9 و 45 دقیقه، همکاران نیمرخ آخرین نسخۀ چاپی را که تازه از چاپخانه رسیده بود روی میز گذاشته بودند و در مورد کیفیت چاپ آن و مطالب شمارۀ 153 هفتهنامه بحث میکردند که در همین لحظه خبر ورود طالبان به شهر کابل پخش شد. از ساعت 11 ظهر دفتر نیمرخ برای همیشه در کابل مسدود شد.
پس از اشغال کابل توسط تروریستان طالب، نشرات چاپی نیمرخ قطع شد، اما نیمرخ متوقف نشد. شانزدهم اگست نیمرخ نشرات آنلاین خود را از سر گرفت. با وجود مهاجرت و آوارهگی همکاران نیمرخ در بیرون از کشور، تهدید و محدودیتها در داخل افغانستان، بازهم نیمرخ ادامه یافت. برای تداوم کار این رسانه در جریان دو سال اخیر 16 تن سهم گرفتند. اما به صورت کل، طی شش سال گذشته 46 نفر در بخشهای مختلف اداری، گزارشگری، تخنیکی و خدماتی نیمرخ کار کردهاند. تعدادی از این همکاران نیمرخ برای مدت زیادی به صورت رضاکارانه با نیمرخ همکاری داشتهاند. هرچند نیمرخ توسط زنان برای زنان راهاندازی شد، اما در پیشبرد کار آن، از آوان تأسیس این رسانه تاکنون زنان و مردان به ویژه جوانان دانشآموخته بدون تفکیک جنسیت برای تأمین برابری و نفی تبعیض جنسیتی باهم به گونۀ مشترک تلاش کردهاند.
دشواری ادامۀ کار
اگرچه فضای کار رسانهیی به ویژه برای رسانههایی مثل نیمرخ که در نقطۀ مقابل تروریسم، فاشیسم، مردسالاری و پدرسالاری ایستادهاست، روز به روز دشوارتر میشود. اما با درک سختترشدن مبارزه و مقاومت در برابر وضعیت جاری، نیمرخ نیز برنامههای متعددی راهاندازی کرد. راهاندازی صفحۀ جدید و آغاز نشرات نیمرخ به زبان انگلیسی برای رساندن پیام زنان افغانستان در سطح جهانی، راهاندازی برنامههای ارتقای ظرفیت برای همکاران نیمرخ در داخل سازمان و نیز اجرای چندین برنامه دادخواهی و آگاهیدهی مشترک با نهادهای مدنی در کابل از اقداماتی بود که این رسانه در دو سال گذشته انجام دادهاست. همکاری سازمانی یکی از برنامههای نیمرخ در شش سال گذشته بود. نیمرخ در سال 2020 با شماری از رسانههای چاپی افغانستان انجمن روزنامههای افغانستان را ایجاد کرد که تقویت آزادی بیان و حمایت از گردش آزاد اطلاعات اهداف محوری شان را تشکیل میداد.
یکی از اقدامات ارزشمند نیمرخ که بقا و توسعه این رسانه را به عنوان یک نهاد زنانه تقویت میکند، این است که نیمرخ در سال 2022 در شهر کلگری ایالت آلبرتای کانادا ثبت شد و مجوز فعالیت گرفت. نخستین برنامۀ نیمرخ در داخل کانادا، برگزاری برنامۀ نقد و رونمایی رمان «چاردختر زردشت» نوشتۀ خانم منیژه باختری بود که به تاریخ 12 اگست دایر شد. این برنامه در راستای اهداف بلندمدت نیمرخ برای راهاندازی گفتمان مسایل زنان در سطح اکادمیک است. برگزاری برنامههای نقد و رونمایی کتابهای نوشته شده توسط زنان و یا با محوریت مسایل زنان، همچنین راهاندازی گفتمانهای علمی-تحلیلی میان زنان از جملۀ برنامههای نیمرخ برای درازمدت است که تازه در کانادا کلید خوردهاست.
اگرچه کار رسانهیی با آمدن طالبان دشوار شده و طبل مخالفت کوبیدن علیه این گروه به مثابۀ ریسک حیاتی برای کارمندان رسانهاست. اما نیمرخ از نخستین روز فعالیتش به مبارزه علیه سنت مردسالاری و وضعیت حاکم بر زنان پرداخت. برخی از مطالبی که در نخستین شمارههای نیمرخ به چاپ میرسید موجی از واکنشهای منفی کاربران شبکههای اجتماعی و مخاطبان را در پی داشت.
زمانی که نیمرخ از طبیعی بودن پریود، از افسانهبودن پردۀ بکارت، از عادی بودن امر طلاق، از قباحت تجاوز همسر، از ناامن بودن خانه برای زنان و دیگر مسایل مرتبط به زندهگی عادی زنان مینوشت، همکاران نیمرخ پیامهای تند و تماسهای تهدیدآمیز دریافت میکردند. اما پس از شش سال بازخوانی، کارشناسی، ریشهیابی و بحث موشگافانۀ این مسایل، معادله برعکس شده و اکثریت مطلق پیامها، نظرها و واکنشهای مخاطبان نیمرخ در همسویی با همین رویکرد است.
اما چالش کار رسانهیی در افغانستان آنهم برای رسانهیی مثل نیمرخ که در یک حوزۀ تخصصی فعالیت دارد، تنها واکنش منفی از سوی قشر دینمدار و سنتی جامعه و مواجهه با موضعگیریهای تند نبود. بلکه مسایل امنیتی و مالی برای نیمرخ عملاً یک چالش عمده محسوب میشود.
همکاران نیمرخ در دورۀ جمهوری با وجود دریافت پیامهای تهدیدآمیز، در عمل با هیچ مشکل امنیتی مواجه نشدند. ولی در دو سال گذشته ضمن دریافت پیامهای تهدیدآمیز، عملاً با تهدیدهای امنیتی و خطرات جانی مواجهاند.
همکاران نیمرخ دو سال است که با وجود تهدیدهای امنیتی و محدودیتهای دسترسی به اطلاعات، کار نیمرخ را در حد توان به پیش بردهاند و با تولید و نشر نزدیک به دو هزار گزارش، گفتوگو، روایت، خبر و مقاله در بازتاب وضعیت زندهگی مردم تحت ستم طالبان و نیز برجستهسازی مبارزه و مقاومت زنان علیه این گروه سهم گرفتند.
یکی دیگر از چالشهای اساسی برای نیمرخ در طول شش سال گذشته مسألۀ مالی بودهاست. نیمرخ برای حفظ استقلال در نشرات، یکسری محدودیتهایی را بر دریافت وجوه مادی از سوی سازمانها وضع کرده است که این مسأله از یکسو باعث اعتبار در شهرت، رعایت اصول مسلکی، استقلال در تصمیمگیری و نشرات و نیز بقای نیمرخ شدهاست. از سوی دیگر، این رویکرد باعث شده است که نیمرخ حمایتهای مالی محدودی آنهم فقط از سوی سازمانهای مستقل مدنی دریافت کنند. نیمرخ در شش سال گذشته چهار پروژۀ حمایتی از سوی موسسات بینالمللی در دورههای متفاوت دریافت کردهاست که با کسب اعتبار در شفافیت حسابدهی و مالی از سوی نهادهای حامی تقدیر شدهاست.
همسویی زنان و رسانهها
جای مسرت است که نیمرخ در هفتمین سال آغاز نشراتش تنها نیست. اکنون دیگر رسانههای ویژۀ زنان نیز در کنار نیمرخ در این عرصه فعالیت دارند. از سوی دیگر، رسانههای مستقل داخلی و شماری از رسانههای بینالمللی فعال در عرصۀ اخبار افغانستان نیز ستونها و برنامههای ویژۀ زنان دارند. این یک دستاورد مهم است که مسألۀ زنان تبدیل به یک امر همهگانی شدهاست. چه بسا که رسانههای زیادی به عنوان ابزار کنترل و جهتدهی افکار عمومی در این عرصه با زنان افغانستان همسویی دارند.
زنان نیز با درک اهمیت کار رسانهها، در تولید محتوای رسانهیی سهم میگیرند. در دورۀ نظام جمهوری زنان زیادی در سمتهای مدیریت رسانهها و خبرنگاری در تولید محتوای رسانهیی به ویژه در مورد زنان نقش داشتند. اما پس از سقوط نظام و روی کار آمدن گروه تروریستی طالبان، فعالیت رسانهیی به یک امر الزامی در بین زنان افغانستان مبدل شدهاست. در دو سال گذشته ضمن ایجاد رسانههای ویژۀ زنان، گروههای زنان معترض، فعالان مدنی و حتا زنان عادی جامعه در گردش اطلاعات رسانهیی کمک کردند.
این روزها درصد بالایی از محتوای رسانههای داخلی و خارجی در اثر تلاش و همکاری گروههای زنان معترض، فعالان مدنی و حتا زنان عادی جامعه تولید میشود. زنان هرگونه اطلاعات مرتبط به و ضعیت زندهگی خودشان و کل جامعه را و نیز فساد و ستم و جنایات طالبان را به رسانهها میفرستند. اکنون زنان فعال در هر ولایت تبدیل به منابع معتبر اطلاعات رسانهیی و در واقع کانالی برای گردش معلومات و اطلاعات خبری شدهاند.
از همین رو، نیمرخ منحیث یک امکان برای حفاظت از آزادی بیان و حمایت از حق و آزادی زنان با امید و انگیزۀ بیشتری هفتمین سال نشراتیاش را آغاز کردهاست. با توجه این نکته که اکنون دیگر نیمرخ تنها نیست و رسانههای زیادی برای زنان کار میکنند و نیز زنان زیادی از اقشار مختلف جامعه در گردش آزاد اطلاعات خبری سهم میگیرند، برای نیل به این هدف، مشترک یعنی آزادی بیان و حمایت از حقوق بشر تلاش بیشتری خواهد کرد.
