نویسنده: گیسو ارزگانی
افغانستان امسال درحالی به استقبال روز جهانی آزادی مطبوعات میرود که خبرنگاران زیادی زیر فشار سانسور و اطلاعات ناکافی و نادرست قرار دارند؛ خبرنگاران زیادی از کار بی‌کار شدند و شماری بی‌هیچ جرمی به زندان افتادند.
از سویی ممنوعیت نشر تصاویر زنده‌جان از طریق رسانه‌ها، آخرین دستور طالبان به رسانه‌های افغانستان است که تاکنون دست‌کم در 17 ولایت افغانستان، رسانه‌ها تصاویر مورد تأیید گروه تروریستی طالبان را منتشر میکنند.
اخیراً نشر تصاویر زنده‌جان در ولایت‌های فاریاب و دایکندی هم منع شده‌است. رادیو صدای قریه یکی از رسانه‌های محلی در پیروی از این دستور طالبان، گزارش نشست کمیتهٔ مشترک رسانه‌ها و مسئولان محلی طالبان در این ولایت را در عوض تصویر از جریان نشست، با تصویری از ساختمان ریاست اطلاعات و فرهنگ این ولایت منتشر کرده‌است.
نرگس 28 ساله (مستعار) خبرنگار جوانی که علی‌رغم محدودیت‌های شدید بر کار زنان، در یکی از رسانه‌های محلی در کابل مشغول کار است، میگوید: به‌عنوان خبرنگار هیچ صلاحیتی ندارد و تنها اطلاعاتی را می‌نویسد که از سوی حکومت تأیید شود.
«راست و دروغ بودن اطلاعات را نمیتوانیم تشخیص دهیم، تنها متن‌ها،اعلامیه‌ها و مواردی که از قبل نوشته و انتخاب شده را به ما می‌فرستند و ما مکلف هستیم آن‌را نشر کنیم، حتی اگر هیچ نوع ارزش خبری هم نداشته باشد.»
آزار دهنده‌ترین بخش کاری نرگس نادیده گرفته شدن اوست، زیرا در هیچ کنفرانس خبری حق اشتراک ندارد و تاکنون چهار بار از کنفرانس‌های خبری اخراج شده‌است.
او میگوید: «یکی از وزارت‌ها دعوتنامه فرستاده بود به دفتر من. در دفتر من به همراه یک تصویربردار بی‌کار بودیم و ما را برای پوشش فرستادند، اما به من حتی اجازهٔ داخل شدن به وزارت…. داده نشد و تصویربردارم را هم برای مدتی توقیف کردند که چرا در کنار یک دختر به این وزارت آمده‌است.»
بحران اقتصادی رسانه‌ها، نبود منابع مالی و محدودیت‌های شدید بر کار زنان خبرنگار سبب شده‌است که در فرصت‌های اندک، کاری در استخدامات خبرنگاران زن فساد و تبعیض به‌وجود آید.
نازیه 22 ساله خبرنگار تازه کاری که تنها سه سال در محیط رسانه بوده، اکنون بی‌کار است. او میگوید: تاکنون به چندین رسانه درخواست کار فرستاده، از سوی رسانه استخدام نشده‌است. او میگوید: « حس میکنیم که قومیت در استخدامات یک امتیاز است. از طرفی داشتن واسطه نیز مهم است تا در رسانه شناخت یا خویشاوندی نداشته باشیم کار پیدا کردن ناممکن است.» نازیه با آن‌که در بخش روزنامه نگاری تحصیل کرده اما در استخدامات حتی دانشجویان را بر او ترجیح دادند.
در کنار این چالش‌های خبرنگارن زن و رسانه‌های افغانستان، این کشور در شاخص آزادی مطبوعات سال 2025 که از سوی سازمان گزارش‌گران بدون مرز منتشر شده، در جایگاه 175 از 180 قرار گرفته‌است. به گفتهٔ این سازمان، رسانه‌های افغانستان مکلف به پخش اطلاعاتی هستند که از سوی طالبان تأیید و کنترل میشود. با این حال سازمان‌ها، افراد و نهادهای مختلفی به‌مناسبت روز جهانی آزادی مطبوعات خواستار رسیدگی به وضعیت رسانه‌های افغانستان، خبرنگاران زن و خبرنگاران زندانی در زندان‌های طالبان شده‌اند.
ریچارد بنت گزارش‌گر ویژهٔ حقوق بشر ملل متحد برای افغانستان به‌مناسبت روز جهانی آزادی مطبوعات، بر آزادی فوری خبرنگاران زندانی از زندان‌های طالبان تأکید کرده‌است. او همچنان گفته‌است که خبرنگاران در افغانستان با تهدید، بازداشت، شکنجه و بدرفتاری مواجه‌اند و خطرات و موانع برای خبرنگاران زن به مراتب بیشتر است.
در همین حال رزا اوتانبایوا فرستادهٔ ویژهٔ دبیر کل ملل متحد برای افغانستان بر حفاظت از آزادی رسانه‌ها در افغانستان سخن گفته‌است. او گفته: «روز جهانی آزادی رسانه‌ها یادآور نقش اساسی روزنامه‌نگاران و رسانه‌ها در افغانستان است.»
اما طالبان بر حمایت از رسانه‌ها در صورتی تن میدهند که نشرات رسانه‌ها «بر اساس اصول شرعی و ارزش‌های فرهنگی و اخلاقی» آن‌ها باشد و حبیب غفران، سخنگوی وزارت اطلاعات و فرهنگ گروه طالبان به رسانه‌های افغانستان گفته‌است: «وزارت اطلاعات و فرهنگ از رسانه‌هایی که بر اساس اصول شریعت اسلامی، ارزش‌های فرهنگی مردم، احترام به حریم شخصی افراد و پرهیز از دامن زدن به تعصبات فعالیت میکنند، به‌صورت همه جانبه حمایت می‌کند.»
سوم می در سال 1993 میلادی از سوی مجمع عمومی سازمان ملل متحد به‌عنوان روز جهانی آزادی مطبوعات به‌رسمیت شناخته شد و تاکنون در این روز در کشورهای مختلف گرامی داشته میشود.
