افغانستان تنها کشوری که زنان، مساله صلح هستند
فریده مومند، سیاستمدار، پزشک متخصص اطفال و استاد دانشگاه طبی کابل است که قبلا به عنوان وزیر در وزارت تحصیلات عالی افغانستان مشغول به خدمت بوده است، وی اکنون عضو رهبری شورای مصالحه ملی افغانستان است، هفته‌نامه نیمرخ مصاحبه‌ای درباره روند مذاکرات صلح با طالبان و حقوق زنان با وی انجام داده است.
سوال- همان‌طور که می‌دانید ما در چند شماره گذشته مطالبی درباره مذاکرات صلح با طالبان و نگرانی‌ها از معامله حقوق و آزادی‌های زنان منتشرکردیم. دوست داریم ارزیابی شما را به عنوان عضو رهبری شورای مصالحه درباره سرنوشت حقوق زنان در مذاکرات صلح بدانیم.
نگرانی از تضییع حقوق و آزادی‌های زنان در مذاکرات صلح با طالبان، نگرانی عموم زنان در افغانستان است و البته که من هم نگران معامله حقوق و آزادی‌های زنان در مذاکرات صلح هستم. در کنفرانس بن، دنیا از زنان افغانستان حمایت کرد. در این کنفرانس جامعه جهانی حقوقی برای زنان قایل شد. حتی جامعه جهانی برای دولت افغانستان شرط گذاشت که در صورتی به افغانستان کمک می‌کند که زنان حضور پررنگ در رتبه‌های بلند دولتی، ادارههای دولتی داشته باشند. سهم زنان در پست‌های بلند دولتی سی درصد تعیین شد. شاید این درصدی گاهی برآورده شده باشد، اما در اکثر موارد این سی درصد برآورده نشد. در این مدت زنان از نظر کمی و کیفی رشد کردند؛ به این معنا که زنان در سطوح مختلف آموزشی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی مشغول به کار شدند یا در برنامه‌های ماستری و دکتری راه یافتند؛ در سطوح مختلف جامعه، حضور پررنگ زنان نمایان شد.
با این حال ما زنان هنوز راضی نیستیم و راه درازی برای رسیدن به حقوق و آزادی‌هایمان پیش‌رو داریم، بخصوص بعد از آن همه دوران رکودی که زنان با آن مواجه بودند و (قبل از تشکیل حکومت با حمایت جامعه جهانی) زنان در دوره امارت حتا بدون محرم از خانه نمی‌توانستند خارج شوند و اجازه حضور در ادارات را نداشتند. در مقایسه با این‌ها می‌توان گفت که (اقدامات در حمایت از زنان در دو دهه اخیر) برای زنان دستاوردساز بود و زنان در عرصه‌های مختلف ظرفیت‌سازی کردند. بدبختانه مشکل این است که در حال حاضر جامعه جهانی هم دیگر علاقه‌مندی به حضور زنان و تامین حقوق و آزادی‌هایشان ندارد و حمایت لازم را از زنان در پروسه صلح نمی‌کند. طالبان هم هیچ وقت به حقوق زنان معتقد نبودند. امروزه طالبان در مورد حقوق زنان تحت فشارهای جامعه جهانی، سخنان بسیار کلی می‌گویند.
سوال- سخنان کلی طالبان درباره حقوق زنان دقیقا درباره کدام بخش حقوق زنان است؟
طالبان هیچ طرح و مدلی برای مشارکت زنان در عرصه‌های مختلف ندارند و فقط می‌گویند که آنچه دین اسلام در مورد حقوق زنان می‌گوید را ما تامین میکنیم ولی مشخص نیست که این حقوق شرعی زنان دقیقا چه حقوقی است. طالبان دید واضحی درباره حقوق زنان (ارائه) نمی‌دهند. آن‌ها می‌دانند که زنان هم آن زنان 20 سال پیش نیستند؛ زنان آگاه شده‌اند.
سوال- آیا در مقابل موضع طالبان درباره زنان، دولت افغانستان موضع شخصی در مذاکرات صلح گرفته است؟
دولت‌مردان افغانستان آن‌چنان که باید از زنان حمایت کنند، حمایت نمی‌کنند. فقط به خاطر جلب کمک‌های جامعه جهانی، زنان را در پست‌های سمبولیک می‌گذارند. آن طرزدید در دولت‌مردان ما به وجود نیآمده است که به مسأله زن به عنوان نیمی از اجتماع، به عنوان شخصیت کامل و جنسیت برابر با مردان بپردازند. نگرانی‌ها درباره قربانی شدن حقوق زنان کاملا جدی است. اگر حقوق زنان تحت‌الشعاع توافقنامه صلح قرار می‌گیرد؛ باید منتظر باشیم که نیمی از جامعه افغانستان فلج شود؛ چرخه اقتصادی به رکود برسد. زنان معماران صلح هستند و در مسایل صلح اگر زنان حضور نداشته باشند؛ متضررین اصلی را زنان و بعد جامعه تشکیل می‌دهند، بدون این که در بروز جنگ نقش داشته باشند. یک تحقیق که توسطUN Women انجام شده، نشان می‌دهد 64% زنان، پایداری صلح را تضمین می‌کنند. ما در این مورد به نقش حمایت‌گر جامعه جهانی و دولت‌مردان و تحرک بیشتر زنان نیاز داریم که در مسایل صلح فعال‌تر شوند و به کنوانسیون‌های بین‌المللی مراجعه کنند که در پروسه صلح افغانستان نقش دارند، با آن‌ها نشست‌هایی را انجام دهند.
سوال- نقش زنان فعال در عرصه‌های مختلف را در تاثیرگذاری بر پروسه صلح از ابتدای مذاکرات تا به امروز چگونه ارزیابی می‌کنید؟
خوش‌بختانه زنان تحرکات مثبتی در این مدت داشته‌اند؛ مثلاً نامه‌های زیادی از طریق جامعه مدنی افغانستان به معاون ریاست‌جمهوری امریکا که فعلاً یک خانم است، فرستاده شده است. همچنین به سازمان ملل متحد نیز نامه فرستاده‌اند و دیدارهایی با سفرای کشورهای مختلف انجام داده‌اند و نگرانی‌هایشان درباره تضییع حقوق و آزادی‌های زنان (در صورت توافق صلح دولت با طالبان) ابراز کرده‌اند و جامعه جهانی به خوبی می‌داند که زنان دغدغه تامین حقوق اساسی خود و از بین رفتن دستاوردهای دو دهه‌شان را دارند. همچنین امضاهایی برای حمایت از حضور زنان در پروسه صلح جمع‌آوری شده است و جمع‌آوری امضاها به ابتکار وکیل‌های پارلمان فرانسه راه انداخته شد.
سوال- در بحث‌هایی که درباره مساله حقوق زنان و مذاکرات صلح داشتیم، با این ابراز امیدواری‌ها مواجه شدیم که یکی از خانمهای شرکت‌کننده در مذاکرات صلح گفته بود، همان‌طور که مجاهدین در سال 2001 در حکومت افغانستان ادغام شدند و رفته‌رفته تغییراتی در نحوه نگاهشان به مسایل زنان داشتند، طالبان با ادغام شدن در حکومت افغانستان تغییر خواهند کرد، به نظر شما طالبان همچون مجاهدین دهه هفتاد تغییر خواهند کرد؟
یکبار دیگر باید یادآوری کنم که ما دوره تلخ امارت را پشت سرگذاشتیم. طالبان در دوره حکومتشان زنان را از تعلیم و فعالیت‌های مدنی، فرهنگی اقتصادی و سیاسی منع کرده بودند. نگرانی ما این است که چه تضمینی وجود دارد که برگشت به آن دوره نداشته باشیم. اگر حکومت مشارکتی به میان آید، باید جایگاه زن به طور دقیق و واضح صحبت شود. شاید تا حدی درست باشد که گفته شود یک گروه در حکومت ادغام شود و ممکن است تاکید می‌کنم ممکن است تغییر در دیدگاهشان بیاید، ولی چون ما تجربه تلخ حاکمیت طالبان را داریم، نگران وضعیت زنان هستیم. من آرزو دارم که به حقوق زنان در مذاکرات صلح اولویت داده شود، حقوق زنان به طور واضح و روشن در مذاکرات صلح مشخص باشد و شما می‌دانید که در قانون اساسی ما، حقوق زنان مشخص شده است. در طرح امریکا از قانون اساسی جدید سخن رفته است. من طرفدار تعدیل در قانون هستم ولی دلیلی ندارد که قانون اساسی را از بنیاد تغییر دهیم، ما نگران این هستیم که در قانون اساسی جدید، قوانین سختگیرانه درباره زنان مطرح شود. آن وقت چه بر سر حقوق و آزادی‌های زنان خواهد آمد. بنابراین (در مذاکرات صلح) باید همه چیز واضح و دقیق به زنان درباره حقوق‌شان گفته شود. زنان باید متوجه باشند که هیچ چیزی پوشیده و پنهان نماند و فقط به جملات شعاری و بدون عمل اکتفا نشود. می‌گویند ما حقوق زنان را تامین خواهیم کرد اما این سخنان الزام اجرایی ندارد.
در بسیاری از کشورها، مدت زمان طولانی لازم است تا به یک صلح پایدار برسیم. در کشور کلمبیا طرفین جنگ در طول شش سال به صلح پایدار رسیدند. یعنی به ریشه‌های جنگ، قربانیان جنگ و… پرداخته شد. مسایل ما را خارجی‌ها به طور عجولانه می‌سازند و می‌خواهند به سرعت یک نتیجه را ببینند. در این شرایط ممکن است ما به یک صلح نسبی برسیم اما ما به صلحی که پایدار باشد؛ صلحی که مثبت باشد؛ عزت و اعتبار همه ما در آن باشد؛ نیاز داریم. در هیچ کدام از کشورهای دنیا، زنان در مساله صلح مطرح نمی‌شوند؛ اما افغانستان تنها کشوری است که زنان در مسأله صلح مطرح می‌شوند؛ چون ما تجربه تلخی از گذشته حکومت طالبان داشتیم و قرائتی که آن‌ها از دین داشتند، این که ذهنیت طالبان چقدر تغییر کرده است، گذشت زمان نشان خواهد داد؛ ولی دوستانی که در میز مذاکره هستند، خیلی خوش‌بین نیستند.
با درود های صمیمانه
دیدگاه خانم مومند و بسا خانمهای دیگر و باور مسلط در جامعه همین است که ما بایستی از دیدگاه های طالبان آگاهی بیابیم و گویا که ما دیدگاه آنان را نمی دانیم آنچه آنان در بار اول حکومت داری شان به نمایش گداشتند، همان تحجر و استبداد بازهم در دیدگاه شان در برابر زنان حاکم است و تغییری را در آن نداده اند وانگهی این سوال را ما بیشتر به این جهت مطرح میکنیم که خودمان را در چارچوب آن عیار کنیم. تا زمانی ما این شیوه تفکر را ترک نکنیم هیچگاه جدی گرفته نشده و قابل حساب نخواهیم بود. ما چرا خود قادر به دیکته کردن چارچوب آزادی ها و حقوق خود نباشیم؟
با حرمت