خانم هدیه ارمغان قبل از سقوط نظام جمهوری به مدت پنج سال مسئولیت بخش زنان کمیسیون حقوق بشر در شمال افغانستان را به عهده داشت. او اکنون در شهر برلین آلمان زندگی میکند. به مناسبت روز جهانی حقوق بشر نیمرخ گفتوگوی ویژهای را با خانم ارمغان انجام داده است.
نیمرخ: زمانی که شما مسئول بخش زنان دفتر ساحوی کمیسیون حقوق بشر در شمال بودید، بیشتر موارد نقض حقوق بشر در رابطه با زنان کدام دسته از خشونتها بود و شما چه خدماتی برای زنان خشونتدیده ارائه میکردید؟
هدیه ارمغان: در دفتر ساحوی شمال کمیسیون حقوق بشر، انواع خشونتها مانند: خشونت فیزیکی، خشونت لفظی و روانی، خشونت جنسی، ازدواج اجباری، ازدواج زیر سن ثبت میشد. اما بیشترین ثبت قضایا شامل خشونت فیزیکی-خانوادگی بود. بخش حمایت از حقوق زنان در شمال افغانستان قضایای خشونت زنان را ثبت رسیدگی و بررسی میکرد. یکی دیگر از وظایف ما نظارت از زندانها، خانههای امن و مراکز تداوی معتادان زنانه در چهار ولایت شمالی بود.
شما به عنوان یک زن چه دست آوردهایی در این سمت داشتید؟ نگاه زنانه خود را چقدر تاثیرگذار در کارتان ارزیابی میکنید؟
بیشتر کارهای ما در کمیسیون با توجه به لایحه وظایف ما بود و تصمیمات نیز مانند بیشتر ادارات با هماهنگی همکاران اتخاذ میشد. من و همکارانم قضایای خشونت را ثبت، رسیدگی و پیگیری میکردیم. تمام تلاش مان این بود تا روند رسیدگی به قضایای خشونت سهلتر باشد اما متاسفانه در این روند همیشه در افغانستان کندکاریهایی وجود داشته است.
من سعی میکردم به عنوان یک زن به کارهایی که از نیازهای اساسی زنان به شمار میرود اولویت داده و آنها را عملی کنم. به عنوان مثال: در سال ۲۰۲۰ بخش زنان کمیسیون در شمال افغانستان ۹ جلسه منع معاینات بکارت را انجام داد. چون بخش زنان دفتر ساحوی شمال کمیسیون دریافته بود که با بعضی قضایای خشونت معاینه بکارت صورت میگیرد. در حالی که این معاینه ریشه علمی ندارد و هیچ گاهی انجام عمل زنا را ثابت نمیکند. ما با برگزاری جلسات متعدد توانستیم ریاست صحت عامه ولایت بلخ را وادار کنیم تا به سکتورهای خصوصی و دولتی صحی مکتوب منع معاینه بکارت تکثیر کند. تلاشها و پیگیریهای زیادی برای این قدم برداشتیم و اکنون فکر میکنم در آن زمان کار بزرگی بود. شاید اگر یک مرد بودم نمیتوانستم اهمیت این موضوع را از لحاظ تاثیرات منفی روانی که معاینه بکارت بر زنانی که مجبور به آن میشوند درک کنم. برای همین فکر میکنم جنسیت من بیتاثیر بر کار و دستاوردهایمان در آن سالها نبوده است.
خشونت طالبان در رابطه با زنان هر روز بیشتر میشود، آیا طالبان میخواهند سلطهی دور اول خود در دهه نود میلادی را تکرار کنند؟
طالبان تنها برای مدتی میخواستند به گونه نمایشی برای اعتمادسازی، خود را خوب جلوه دهند که در این کار نیز موفق نبودند. موضعگیری طالبان به خصوص در برابر زنان همیشه تند و سختگیرانه بوده است. زنان در افغانستان روز به روز با محدودیتهای بیشتری رو به رو میشوند. طالبان هیچ تغییری نکردهاند بلکه این لابیهای طالبان است که میخواهند آنها را خوب جلوه دهند.
یکی از مقامات طالبان اجرای حکم اعدام را به حامیان حقوق بشر تبریک گفت، این برای مردم افغانستان و جهان چه پیامی دارد؟
طالبان سنگسار، حد و قصاص را حکم شرعی و لازم الاجرا میدانند و از نخستین روزهای تسلط در افغانستان این احکام را در ملا عام تطبیق میکنند. در صورتی که خود این عمل بیشتر بازتاب منفی بر روان جمعی مردم دارد. تطبیق این احکام ضد حقوق بشری در انظار عمومی برای مردم داخل افغانستان پیامدی جز ترس و سانسور ندارد. این پیام تبریکی برای مردم جهان و حامیان حقوق بشر سیاسیترین پیام طالبان بود، تا به آنها بگویند ما کارخودمان را میکنیم و هیچ احترامی به حقوق بشر و میثاقهای بینالمللی که افغانستان در بیست سال اخیر پذیرفته است نداریم. با این وجود خاموشی جهان در برابر ظلمی که طالبان روا میدارد سوال برانگیز است.
چگونه میتوان این خشونتها را مستند کرد تا بتوان عاملان جنایات را به دادگاههای بینالمللی کشاند؟
یکی از راههای مستندسازی، روایت این خشونتها است. به خصوص برای کسانی که بیرون از افغانستان هستند و برای نوشتن و رسانهای کردن این جنایات به زبانهای مختلف دست بازتری دارند. ما میتوانیم با نامهای مستعار این قضایا را مستند کنیم. ما فعالان حقوق بشر و فعالان مدنی که مجبور به ترک کشور شدیم میتوانیم با نهادهای بینالمللی که در این حوزه کار میکنند به تماس شویم. در رسانههای بینالمللی ظاهر شویم و در مورد زنان افغانستان و جنایات طالبان صحبت کنیم. از هر تریبونی باید استفاده کنیم، حتا از بستر هنر چه سینما باشد یا عکاسی، نقاشی و موسیقی تا بتوانیم به این هدف برسیم.
تجاوز جنسی از موارد حاد خشونت و جرمی است که جنگجویان گروه تروریستی طالبان آن را همواره مرتکب شدهاند. با در نظرداشت شرایط فعلی، قربانیان این قضایا چطور میتوانند دادخواهی و یا قضیه را مستند کنند؟
متاسفانه تجاوز جنسی از خشونتهایی بوده که همواره قربانی و یا نزدیکان اش سعی بر کتمان آن دارند. حال در چنین مقطعی در داخل افغانستان آن هم در زیر سلطه گروه تروریستی طالبان این کار برای قربانی صد برابر سختتر از دوره جمهوری به نظر میرسد، مگر اینکه نهاد خاصی به طور محرمانه به مستندسازی این قضایا بپردازد و برای آینده زمینهی دادخواهی را فراهم کند. با این هم رسانهای کردن این قضایا حتا در نبود نهادهای عدلی و قضایی میتواند در مستند کردن آن نقش داشته باشد. به امید اینکه همین مستندسازیها یک روز دوباره جهانیان را متقاعد کند که طالبان یک گروه تروریستی است و باید به لیست سیاه جامعه جهانی برگردد.
اکنون در افغانستان نقض حقوق بشر به طور علنی و از سوی گروه تروریستی طالبان به شدت جریان دارد، چرا نهادهای حقوق بشری و جامعه جهانی در این مورد اقدام عملی نمیکنند؟
من فکر میکنم دلایل زیادی وجود دارد که جهان در برابر افغانستان خاموشی اختیار کرده است. یکی از دلایل دوگانگی و تضاد منافع قدرتهای بزرگ در قبال بحران افغانستان و ظهور اولویتهای تازه برای این قدرتها است. اما در قبال نقض حقوق بشری امیدوارم نهادهای حامی حقوق بشر در جهان و فعالان حقوق بشر که فعلا بیرون از افغانستان رفتهاند این خاموشی را بشکنند.
حذف زنان از جامعه در این یک و نیم سال اخیر حاصل سیاستهای زنستیزانه طالبان است. خاموشی زنان فمینیست جهان نشان چیست؟ آیا زنان افغانستان نتوانستهاند آنها را در این مورد حساس کنند یا اینکه عملکرد نهادهای فمینیستی نیز تحت تاثیر سیاستهای جهان است؟
به نظر من، این وظیفهی ما است تا با همرسانی صدای زنان افغانستان نهادهای بینالمللی و نهادهای فمینیستی را وادار کنیم که در قبال زنان افغانستان موضع خود را مشخص کنند و به حمایت از زنان افغانستان قدم بردارند. اما در قسمت دوم سوال باید بگویم بدون شک سیاست در همهجا میتواند تاثیرات خود را داشته باشد و اگر نهادهای فمینیستی نیز تحت تاثیر سیاست باشند من تعجبی نمیکنم.
آیا شما با بازگشایی مکاتب دخترانه در شرایط فعلی موافق هستید یا فکر میکنید این کار میتواند کمک به مشروعیت طالبان در نزد جامعه جهانی و سفیدنمایی این گروه باشد؟
من با بازگشایی دروازههای مکاتب دختران در هر مقطعی موافق هستم. چون حق آموزش یکی از حقوق اساسی زنان است. موضعگیری جهان در برابر طالبان از اعمال و نقضهای حقوق بشری دیگری که انجام میدهند نیز میتواند واضح شود.
پیام شما برای زنان افغانستان چیست؟
پیام من برای زنان افغانستان مبارزه برای نان، کار و آزادی است.
