پارمیس
سالهاست که مردم افغانستان در کشورهای همسایه و از آنجا به کشورهای دیگر مهاجرت میکنند. کشور ایران با افغانستان قرابت نزدیکی در ابعاد مختلف از گذشتهها و در اکنون دارد. بسیاری از آوارگان و مهاجران افغانستان نیز سالیان درازیاست که ناخواسته مهمان این کشور شدهاند. این روزها برخورد و آزار مهاجران افغانستان در ایران شدت گرفتهاست؛ ویدیوی در صفحات مجازی بازپخش میشود که برخورد غیر انسانی چند پلیس ایرانی را با یک مهاجر معلول ۱۵ سالۀ افغانستانی نشان میدهد.
ما به یاد داریم زمانی را که همین حادثه در آمریکا سر «جورج فلوید» اتفاق افتاد. کل دنیا بهخصوص ایرانیها بسیج شدند که نژادپرستی در آمریکا بیداد میکند. صدها شعار انسان دوستانه دادند. اینجا در کشور اسلامی بدون سؤال و جواب در خیابان، زانو روی گردن یک جوان گذاشته میشود. زیر فشار، گردن یک انسان زیر زانوی مأموران یک حاکم اسلامی میشکند. مادرش با ناله و فریاد، التماس کنان خود را روی زمین میاندازد. این برخورد نه به شعور انسانی میگنجد و نه در قوانین بینالمللی چنین آمدهاست.
اگر با یک شهروند کشور دیگر چنین رفتاری صورت میگرفت، حالا سرخط تمامی اخبار بود. سازمان ملل، حقوق بشر و مدافعان آن نیز این رفتار را محکوم و دهها اعلامیه صادر میکردند. اما انگار برای یک شهروند مهاجر افغانستانی مسئلهای نیست، حتی حاکمان فعلی افغانستان که خود را رهبر این کشور میپندارند، واکنش جدی در مقابل این رفتار خشونتآمیز و ضد انسانی نشان ندادهاند. رهبران ایرانی نیز بیاعتنا از این مسئله و موضوع گذشته و آن را نادیده میگیرند. حتی مقررات حقوق بشری و رویکرد سازمان ملل و سایر نهادهای بینالمللی با شهروندان افغانستان همسو نیست.
آخرین گزارشی که آژانس پناهندگان سازمان ملل متحد از وضعیت آوارگان در جهان طی ششماه نخست سال ۲۰۲۳ منتشر کرده بود، نشان میدهد که افغانستان در جمع سه کشوری است که بیشترین مهاجر را در جهان دارند. شهروندان این کشور به دلایل مختلف، از جمله جنگ، فقر، بیکاری و بحران بشری، خانههای خود را ترک میکنند.
در این گزارش دربارۀ افغانستان آمدهاست که این کشور با شش میلیون و ۱۰۰ هزار مهاجر با سلطۀ دوبارۀ گروه طالبان، دچار قحطی، فروپاشی اقتصادی و بحران انسانی شده و در نتیجه یکی از کشورهایی است که بیشترین مهاجر و پناهنده را در جهان دارد.
این اولین حادثۀ وحشتناک و برخورد غیر انسانی ایرانیها با مردم مهاجر افغانستانی نیست؛ در ژوئن ۲۰۲۰ پلیس ایران به یک موتر حامل مهاجران افغانستان شلیک نمود که در پی آن، موتر آتش گرفت؛ سه مهاجر کشته و شماری هم زخمی شدند. از آن حادثه نیز ویدیوهایی نشر شد؛ پسر جوانی که آثار سوختگی در او واضح دیده میشد، از یک شهروند ایرانی که در حال فیلمبرداری از اجساد سوخته بود، آب طلب میکرد، اما انگار گوشی برای شنیدن آن فریادها نبود.
شماری از کاربران شبکههای اجتماعی افغانستان با راهاندازی کارزاری در شبکههای اجتماعی از جمله ایکس (توییتر سابق) برای این مهاجران دادخواهی کردند. آنها هشتک «کمی آب بیار که سوختم» را بهصورت گسترده راهاندازی کردند.
پس از روی کار آمدن حاکمیت دوبارۀ گروه طالبان، هزاران خانواده، نظامیان، فعالان سیاسی، فعالان حقوق زنان، سیاستمداران و کارمندان دولت پشین، زنان معترض و منتقدان طالبان که جانشان را زیر سلطۀ این گروه در خطر میدیدند، از راههای قانونی و غیر قانونی به ایران و پاکستان مهاجرت کردند. با وجود اینکه در ماههای اخیر افزایش نرخ مواد خوراکی، بیکاری و مقررات سختگیرانهای را بر مهاجران وضع کردهاند، اما با آنهمه؛ روزانه بیش از صدها نفر از افغانستان وارد خاک ایران میشوند. در ماههای نخست حاکمیت طالبان، روزانه حدود پنج هزار نفر از راههای غیرقانونی وارد ایران میشدند. شماری از این مهاجرین از ایران راهی ترکیه میشدند و شماری هم در ایران به کارهای شاقه روی میآوردند.
درحالیکه شمار زیادی از مردم در افغانستان، بهدلیل اعمال خشونت طالبان، ناامنی معیشتی، بحران اقتصادی و فقر روزافزون در تلاش برای فرار از این کشور هستند، افزایش خشونت و بدرفتاری با مهاجران در ایران، آنان را در وضعیت دشواری قرار دادهاست. از سویی دیگر، تشدید روند اخراج اجباری مهاجران افغانستانی از ایران، جان هزاران نیروی امنیتی دولت پیشین افغانستان را که به این کشور پناه بردهاند، بهخطر انداختهاست. مهاجرانی که حالا در ایران بهطور غیر قانونی زندگی میکنند، در مورد بدرفتاری پلیسها و تعدادی از شهروندان این کشور میگویند؛ «چرا با ما که در کشور خود امنیت نداریم و کشور ایران را پناهگاه خود انتخاب کردهایم چنین برخورد میشود؟ مهاجر را میتوانند با توافقات سیاسی یا طبق قوانین اخراج یا اسکان دهند، اما این تحقیر چرا؟ پایشان را تا به گلوی ما رساندهاند و فشار دادهاند، اما هنوز هم مقامات این کشور سکوت کردهاند».
