آرایش؛ زیبایی طلبی زنانه یا مقبولیت اجتماعی؟

گزارش از آسیه سادات

یافته‌های تاریخی نشان می‌دهد که از گذشته‌های دور تا امروز، زنان آرایش می‌کرده‌اند ولی به نظر می‌رسد که آرایش زنانه در هیچ دوره تاریخی به اندازه امروز مساله‌ساز نشده است. برخی از زنان می‌گویند که بخاطر آرایش از طرف برخی فامیل‌های مذهبی و مردان سخنان ناخوشایند می‌شنوند. سوال اینجاست که چرا در دوره کنونی آرایش زنان برای جامعه مردسالار یک مساله است؟

می‌خواهم زیباتر به نظر برسم

در یک روز بهاری در یک صبح دم، دختری با مادرش وارد ارایشگاه می‌شوند و قبلا وقت گرفته است تا آرایش ابرویش (میکروبلیدینگ) را انجام دهد. او می‌گوید قرار است که در عید رمضان برایش عیدی نامزدی بیاورند و او باید خودش را از چند هفته قبل برای این مراسم آماده کند. جز او و مادرش در اول صبح مشتری دیگری در آرایشگاه نیست.

ادیبه ادیب، دختر 22 ساله‌ی که فارغ صنف دوازده است. به نیمرخ می‌گوید: «از زمانی که نامزد شدم، آرایش می‌کنم؛ یعنی برای نامزدم آرایش می‌کنم تا هنوز هیچ مصرف شخصی برای آرایش نکردم و همه را نامزدم می‌آورد. این معلوم است که پولی زیادی مصرف می‌کند برای خریدن مواد آرایشی. من همیشه آرایش می‌کنم؛ چون می‌خواهم زیبا و مرتب به نظر بیایم. به نظر من زنان عاشق زیبایی هستند و چون می‌خواهند زیبا معلوم شوند آرایش می‌کنند و نیاز به زمان و مکان مشخص ندارند. هرگاه یک زن از نظر خودش زیبا باشد اعتماد به نفس بیشتری پیدا می‌کند.»

سارا یوسفی که اکنون نزدیک به سی سال سن دارد. فارغ از دانشکده‌ی حقوق و علوم سیاسی از دانشگاه «سلام» و در حال حاضر زنی خانه‌دار است، او می‌گوید: «من دوست دارم زیبا جلوه کنم. از سن هجده سالگی که ازدواج کردم تا به امروز آرایش می‌کنم، قبل از آن مادرم اجازه آرایش کردن نمی‌داد. پولی که برای آرایش و وسایل آن مصرف می‌کنم در سالی حدود 5000 افغانی ا‌ست.»

خاطره عتیق دانشجوی دانشگاه «پولی تخنیک» که 24 ساله است؛ برای پرسش‌های ما این پاسخ‌ها را می‌دهد: «آرایش کردن را خوش دارم، برای همین آرایش می‌کنم. از زمانی که از صنف دوازده مکتب فارغ شدم، به آرایش کردن شروع کردم. پولی زیادی برای آرایش و مواد آرایشی مصرف می‌کنم. من در همه جا آرایش می‌کنم و برایم فرق نمی‌کند؛ فقط در اندازه آرایشم تغییر می‌آید.»

آرایش مردانه مسأله نیست ولی…

در یکی از خیابان‌های شلوغ شهر کابل، جایی که حسین احمدی در دفتر کاری خود درباره زنان گزارش می‌نویسد و از جمله فعالان حقوق زنان است؛ بیش از ده آرایشگاه مردانه به چشم می‌خورد، ماسک صورت در روی چهره‌های مردانه در این آرایشگاه‌ها اولین چیزی است که وقتی از کنار این آرایشگاه‌ها می‌گذریم، جلب توجه می‌کند، در حالیکه تعداد آرایشگاه‌های زنانه فقط سه آرایشگاه فعال است.

 حسین در این باره می‌گوید: «در این آرایشگاه‌ها دامادها و جوانانی هستند که استایل‌ها و یا مدهای خارجی را تقلید می‌کنند یا این که مدهای جدید خودشان طراحی ‌می‌کنند. فکر کنید این سه آرایشگاه زنانه در هر ساعت یک مشتری داشته باشد، می‌شود سه نفر؛ ولی این چهارده پیرایشگاه  که در هر ساعت یک مشتری داشته باشد می‌شود چهارده نفر. پس فکر کنید چه کسی بیشتر آرایش می‌کند. دیده می‌شود که مردان این محله/ منطقه نسبت به زنانش بیشتر آرایش می‌کنند؛ اما در این محل این بحث مطرح نمی‌شود که چرا یک مرد آرایش می‌کند. اینجاست که ما می‌گوییم نگاه جامعه نگاه جنسیتی‌ است. کاری را که زنان بکنند، مردم روی آن تمرکز و بحث می‌کنند؛ اما در مورد مردان نه بحث و نه هم تمرکزی است. به لحاظ سنت اجتماعی در جامعه، مردان طبقه‌ی حاکم پنداشته می‌شوند که هیچ دستوری به آنها صادر نمی‌شود. اصلاً جامعه نمی‌خواهد به این بپردازد که چرا مردان آرایش می‌کنند. در حالی که زنان ظریف و زیبا(به تعبیر جامعه) سه آرایشگاه و مردان زمخت(به تعبیر جامعه) چهارده پیرایشگاه دارند.»

وی ادامه می‌دهد: «یک موضوع مهم در این مورد تبعیض جنسیتی است. جامعه انتظار دارد که زن باید زیبا باشد؛ حتی اگر به قیمت دستکاری چهره‌اش، باید خواسته جامعه را پاسخگو باشد؛ به طور مثال در ایران که یک جامعه 80 میلیونی است که نیمی از جمعیت را زنان تشکیل می‌دهند و  بیشترین آمار جراحی پلاستیک را دارد؛ یعنی زنان برای این که زیبا شوند، بینی، لب‌ها و یا چهره‌هایشان را جراحی می‌کنند؛ چون جامعه این انتظار را از زنان دارد؛ به این معنا که انتظاراتی فراتر از زیبایی طبیعی یک زن را دارد. مهمترین حرف این است که  یک موضوع همیشه نادیده گرفته می‌شود این که ما آرایش زنان را به عنوان یک مسأله مطرح می‌کنیم و آن را به عنوان یک بحث جدی در جامعه مطرح می‌کنیم؛ این که چرا آرایش می‌کنند؟ چقدر آرایش می‌کنند؟ از لحاظ اقتصادی چقدر پولی را که به زحمت به دست می‌آورند، در آرایش مصرف می‌کنند؟ اما یک چیز را از یاد بردیم که مردان نیز به اندازه زنان آرایش می‌کنند.»

متخصصان علوم رفتاری معتقدند که آرایش زنان به طور معمول آن مساله نیست، آنچه آرایش غلیظ یا بیش از حد است و علل روانی مهمی دارد، برخی از زنان بخاطر کمبودهای عاطفی و افزایش اعتماد به نفس و توهم خودزشت انگاری آرایش می‌کنند اما در کنار عوامل روانشناختی، یکسری عوامل اجتماعی نیز تعیین‌کننده گرایش زنان به آرایش است. گاهی فشارهای اجتماعی باعث می‌شود که زنان بیشتر به سوی استفاده از لوازم آرایشی بروند. بخصوص اینکه یکسری عوامل اجتماعی از جمله زیبایی و لوکس بودن در پیوند تنگاتنگ با پذیرش اجتماعی زنان در محیط‌های کاری، خانوادگی و دوستان است.