تحولات سیاسی؛ تمام سیستم‌ها به‌ویژه سیستم صحی در افغانستان را به‌شدت متأثر و عرضهٔ خدمات صحی را محدود کرده‌است. چیزی که به باور شماری از کارشناسان، مشکل عدم سلامت و بحران صحی در افغانستان را رقم زده و تأثیر آن تا سال‌ها بعد نیز ادامه خواهد یافت.
با سقوط نظام جمهوری در افغانستان و قدرت‌گیری گروه طالبان در سال گذشته، تمام بخش‌های حکومتی و ارائهٔ خدمات به شهروندان را دچار زیان‌های جبران ناپذیر کرده که تأثیر این دگرگونی روی ارائهٔ خدمات صحی، مخصوصاً برای زنان، بسیار گسترده و زیان‌بار بوده‌است. شمار زیادی از دکترهای مرکز و ولایت‌ها از کشور خارج شده‌اند. در بسیاری از مراکز صحی به‌دلیل دریافت نکردن معاش و نبود امکانات، از رفتن به مراکز درمانی خودداری کرده‌اند.
وضع محدویت‌ها برای زنان به‌خاطر مراجعه کردن به مراکز صحی از سوی طالبان یکی از چالش‌هایی است که این مشکلات را چند برابر کرده‌است. سخنگوی گروه طالبان پس از قدرت‌گیری به جهانیان وعده داده بودند که این گروه با زنان مطابق به شریعت اسلامی احترام قائل هستند، ولی این وعده خیلی دوام نیاورد و وزارت امر به معروف و نهی از منکر گروه طالبان دستور داد؛ هیچ زنی حق ندارد بدون داشتن محرم به مراکز صحی مراجعه کند. همچنان به دکترها دستور داده‌اند که نباید زنان بدون محرم را معاینه و دکترهای مرد حق ندارند، زنان را معاینه کنند.
اکثر دکتران بخش زنان، وظایف‌شان را ترک کرده‌اند و در نبود آنان، زنان باردار برای درمان با مشکل مواجه شده‌اند. زنان در مناطق دور‌تر حتی از دریافت خدمات صحی مختص مادران و کودکان نیز بازمانده‌اند.
“راضیه” خانمی ۳۳ ساله از ولایت هلمند می‌گوید: وقتی می‌خواستم برای معاینه کردن وضعیت طفلی که در شکم داشتم به شفاخانهٔ مرکزی مراجعه کنم، طالبان از دروازهٔ ورودی شفاخانه اجازه ندادند و گفتند که باید با شوهرت بیایی. به گفتهٔ این خانم، شوهرش در خارج از کشور زندگی می‌کند و فردای آن روز که با برادر شوهرش به شفاخانه مراجعه می‌کند، افراد طالبان باز هم آن‌ها را اذیت می‌کنند و به برادر شوهرش می‌گویند؛ از کجا معلوم که تو با این خانم رابطهٔ نامشروع نداشته باشی و بخواهی طفل را سقط کنی. آن‌ها بعد از این‌که ثابت می‌کنند آن مرد واقعاً برادر شوهرش است؛ اجازهٔ داخل شدن را می‌گیرند. او همچنان می‌گوید: با این‌که مراجعه کننده‌ها بسیار زیاد هستند؛ اما فقط یک دکتر در بخش زنان کار می‌کند.
به نقل از سازمان‌های بین‌المللی؛ پیشرفت‌های افغانستان در دوران نظام جمهوری در بخش صحت طفل و مادر در حال از دست رفتن است. نبود منابع مالی، گرسنگی و فرار کارمندان بخش صحی وضعیت را برای مادران و کودکان افغانستانی بدتر ساخته‌است. در شفاخانهٔ زنان “ملالی” در یک تخت و دستگاه مخصوص مراقبت از نوزادان زودرس و آسیب‌پذیر، ۳ نوزاد گذاشته می‌شود. در این شفاخانه کمبود دارو و تجهیزات یکی از مشکلات جدی به‌شمار می‌آید که هیچ‌گونه توجه به آن نشده‌است.
“مدینه” یکی از مراجعه کننده‌ها به این شفاخانه می‌گوید: طفل ۴۵ روزه‌اش که در همین شفاخانه متولد شده‌است به‌خاطر نبود امکانات مناسب به مرض”زردی” دچار شده و قبل از این‌که کاملاً خوب شود، به‌خاطر نبود جا و امکانات، آن‌ها را از شفاخانه خارج کرده‌اند. او برای ادامهٔ تداوی نوزادش مجبور شده چندین بار به این شفاخانه مراجعه کند و منتظر نوبت بماند تا دستگاهی که برای کاهش مرض “زردی” از آن استفاده می‌شود خالی شود.
دکتران زنان می‌گویند: افزایش میزان گرسنگی در میان مادران، علت عوارضی چون زاییدن قبل از وقت و نوزدان کم وزن است. آن‌ها پیش‌بینی می‌کنند که نرخ این عوارض در سال‌های آینده افزایش خواهد یافت. به نقل از رسانه‌ها در ولایت میدان وردک؛ فقط در طول ۲ روز، ۸۴ بیمار دچار سوءتغذیه را ثبت کرده‌اند. به گفتهٔ آنان، این رقم افزایش ۱۰ برابر را نسبت به سال‌های قبل نشان می‌دهد. افغانستان به‌رغم سرمایه‌گذاری در ۲۰ سال گذشته، بالاترین نرخ مرگ و میر طفل و مادر را در جهان دارد که با به قدرت رسیدن طالبان، این وضعیت وخیم‌‌تر گردیده‌است.
مراکز صحی در روستاها به علت نبود منابع مالی بسته شده‌اند و زنان در دهات مجبورند که برای دریافت خدمات و مراقبت‌های صحی و تخصصی به شهرها بیایند، اما خیلی از خانواده‌ها نمی‌توانند هزینهٔ مراجعه به مراکز درمانی خصوصی را مهیا کنند. حتی شفاخانه‌های بزرگی چون “ملالی” نیز در حال فروپاشی و ناتوانی در ارائهٔ خدمات صحی برای زنان و کودکان است. پس از این‌که شفاخانهٔ ملالی، سال قبل در آستانهٔ بسته شدن قرار گرفت؛ کمیتهٔ صلیب سرخ حاضر شد که هزینه‌های مالی آن را بپردازد. این مؤسسه ۳۳ شفاخانه را در سرتاسر افغانستان حمایت مالی و فنی می‌کند.
همچنان کمیتهٔ بین‌المللی نجات در گزارشی از فروپاشی نظام صحی افغانستان هشدار داده و گفته که ممکن است بیش از ۹۰ درصد مراکز صحی به‌شمول کلینک‌ها در افغانستان مسدود شوند. با آمدن طالبان، شمار زیادی از دکتران و قابله‌های زن از افغانستان فرار کرده‌اند. همچنان، طالبان مخالف مراقبت و معالجهٔ بیماران زن توسط دکتران و پرستاران مرد هستند. تصمیم طالبان برای ممنوعیت تحصیل دختران در مقطع ثانویه و مخالفت با کار زنان برای دسترسی زنان به خدمات صحی و ولادی تأثیر منفی بر جای گذاشته و می‌گذارد.
نظام صحی افغانستان مانند دیگر بخش‌ها با تکیه به کمک‌های جهانی فعال بوده‌است. قطع این کمک‌ها و وضع محدودیت‌های طالبان روند ارائهٔ خدمات را تحت تأثیر قرار داده‌است. بر اساس آمار منتشر شده، در تمام ولایات و در تمام بخش‌های صحی، تنها ۱۱۶۲ کارمند زن فعالیت دارند. از این میان در شماری از ولایت‌ها یک دکتر خانم فعالیت دارد و در شماری دیگر، هیچ دکتر زنی فعالیت ندارد.
صندوق جمعیت سازمان ملل با ابراز نگرانی از وضعیت مادران در افغانستان گفته بود که میزان مرگ‌ومیر مادران در افغانستان به بالاترین سطح در جهان قرار دارد به‌طوری که ۶۳۸ مادر در هر ۱۰۰ هزار ولادت، جان خود را از دست می‌دهند. ولایت‌های ارزگان، نورستان و پکتیا از جمع ولایت‌هایی هستند که تمامی کادر درمانی آن مردان‌اند. چیزی که روی درمان زنان به‌شدت اثر‌گذار است و زنان را از دریافت خدمات صحی محروم می‌کنند. بیماری‌های زنان، مشکلات پیش از بارداری، مشکلات دوران بارداری و مشکلات وضع حمل از عمده‌ترین مریضی‌های زنان است که نیاز به درمان و مراقبت‌های ویژه دارند و اگر به آن توجه نشود! مشکلات زیادی را به‌بار خواهد آورد. عامل دیگری که زنان را حتی از دریافت خدمات صحی خصوصی نیز محروم می‌کند، بی‌کاری، فقر فزاینده و افزایش نرخ مواد اولیه‌است که روی کار آمدن طالبان به آن دامن زده‌است.
در همین حال، شماری از دکتران شفاخانه‌های خصوصی نیز می‌گویند که با روی کار آمدن طالبان، میزان مراجعهٔ مردم برای دریافت خدمات درمانی به‌صورت قابل ملاحظه‌ای کاهش یافته‌است. با سقوط حکومت، بازار کار در افغانستان شدیداً متأثر شد و هزاران نفر کارشان را از دست دادند. نبود کار، فقر را افزایش داده‌است؛ عاملی که حتی روی دریافت خدمات صحی تأثیر منفی گذاشته و به گسترش بیماری، به‌ویژه بیماری سوءتغذیه در افغانستان دامن زده‌است.
بر اساس نظرسنجی سازمان جهانی غذا طی ماه‌های گذشته، میزان دسترسی مردم افغانستان به مواد غذایی کافی به‌گونه‌ای بی‌پیشینه کاهش یافته‌است. بر بنیاد این نظرسنجی، در حال حاضر از جمعیت نزدیک به سی و سه میلیونی کشور، ۹۸ درصد به مواد غذایی کافی دسترسی ندارند.
بر اساس یافته‌های این نظرسنجی، از هر ۱۰ خانواده، ۹ خانواده غذای ارزان‌تری می‌خرند که مواد مغذی کم‌تری دارد. از هر ده نفر، هشت نفر غذای کم‌تری می‌خورند. از هر ده نفر، هفت نفر آنان مواد غذایی را قرض می‌گیرند. به باور کارشناسان تغذیه، این وضعیت سلامت همه، به‌ویژه سلامت مادران و کودکان را از آنان گرفته و سبب به میان آمدن چالش دیگری که همان (افزایش بیماری‌های مرتبط به سوءتغذیه) در بین مادران و کودکان شده‌است. بنا بر آمار نشر شده ۳.۲ میلیون کودک در کشور از سوءتغذیه رنج می‌برند. این درحالی است که به‌گفتهٔ دکتران، تا پیش از سقوط حکومت به‌دست طالبان، زنان و کودکان به مراقبت‌های بیشتری دسترسی داشتند. اما اکنون در اکثریت ولایت‌های افغانستان شماری از زنان به‌دلیل دسترسی نداشتن به مراقبت‌های قبل از بارداری، جریان بارداری و مراقبت‌های بعد از ولادت همراه با کودک، مبتلا به سوءتغذیه شده‌اند.
تمام این مسائل نشان می‌دهند که تحولات سیاسی تمام سیستم‌ها، به‌ویژه سیستم صحی در افغانستان را به‌شدت متأثر و عرضهٔ خدمات صحی را محدود کرده‌است. چیزی که به باور شماری از کارشناسان، مشکل عدم سلامت و بحران صحی در افغانستان را رقم زده و تأثیر آن تا سال‌ها بعد نیز ادامه خواهد یافت. با آن‌که آمار تازه‌ای در مورد مرگ‌ومیر مادران و کودکان دچار به سوی تغذیه نشر نشده؛ اما با وجود بحران‌های جاری، توزیع نشدن عادلانهٔ کمک‌های بین‌المللی و نادیده گرفته شدن زنان از سوی گروه طالبان انتظار می‌رود؛ میزان مرگ‌ومیر زنان و دیگر مشکلات صحی زنان سیر صعودی داشته باشد.
