پس از شکست رژیم طالبان، بر بنیاد قانون اساسی در افغانستان نظام جمهوری شکل گرفت. این که جمهوریت چیست و چه نظامهای را میشود نظام جمهوری خواند، بحث طولانی و مفصل میطلبد که از حوصلهی این یادداشت بیرون است. اما بیتردید عناصر و مولفههای است که در نظام جمهوری مردمسالار به عنوان اصول در نظر گرفته میشوند و باید رعایت شوند. در غیر آن، جمهوریت تنها یک عنوان است اسیر دست یک حلقهی که از آن استفاده کرده به دنبال اهداف و مقاصد خود از طریق حکومتهای دیکتاتوری و استبدادی استند.
انتخابات آزاد و شفاف، آزادی بیان، رعایت حق شهروندی، حقوق زنان، حکومت پاسخگو، تجمعات مدنی و تأمین عدالت بر مبنای حق شهروندی از مهمترین مولفههای عمده جمهوریت مردمسالار است. در 19 سال پسین فرصت دستیافتن به یک نظام که میشد این مولفهها را در آن محقق ساخت، فراهم بود. افغانستان در محور توجه کشورهای مهم جهان و منطقه قرار داشت. کمکهای سیلآسا برای حمایت از حکومت و مردم افغانستان وارد این کشور شد. هزینهی زیادی بالای ایجاد، تجهیز و تمویل نیروهای امنیتی افغانستان صورت گرفت. در بخش معارف و تحصیلات عالی نیز کمکهای بیش از حد صورت گرفت. در راستای حضور زنان در جامعه و سهیمشدن شان در نظام نیز کمکها و برنامههای بیشماری صورت گرفت. اما مثل آفتاب آشکار است که با وجود این همه فرصت و امکانات، ما فقط به گونهی صوری پیشرفت کردیم.
پس از 19 سال در بدترین وضعیت ممکن قرار گرفتهایم. از امنیت تا اقتصاد، سیاست، فرهنگ، هنر، آزادیهای فردی، حقوق زنان و کودکان و در کل حقوق بشر، اجتماعات مدنی، آزادی بیان و حکومتداری شرایط دشوارتر شده است. طالبان تا چهار دیواری کلانشهرها رسیدهاند.
تحولات ملی و بینالمللی یک سال پسین نشان میدهد که طالبان وجهه و جایگاه جهانی و منطقهای بهتری نسبت به پیشتر پیدا کردهاند، برعکس حکومت با دست پاچگی تمام حتا در درون نظام تازه در پی دفاع از جمهوریت با روایت خود برامده است. حتا در درون نظام روایت جمهوریت واحد نیست. زیرا اعتراضهای گسترده وجود دارد که حکومت خود اصول و پایههای بنیادی نظام جمهوری را نقض کرده است و نمیتواند نمایندهی جمهوریت باشد. این دقیقن نقطه ضعف حکومت در مقابل طالبان نیز شمرده میشود. اما از طرف دیگر مردم افغانستان است که پشتیبان جمهوریت با توجه به رعایت مولفههای یاد شدهاند.
به تازگی وزارت امور زنان نیز کارزار ملی حمایت زنان افغانستان از جمهوریت را راه اندازی کرده است. این جمهویتخواهی به حنای بعد از عید میماند. جمهوریت با ادعا محقق نمیشود. جمهوریت نظامی است که باید اصول و مولفههای آن رعایت شود. در نظام که دو دور است به دلیل تقلبهای گسترده حکومت توافقی شکل میگیرد و مشروعیت آن زیر پرسش است، ادعای جمهوریت بیشتر به یک طنز تلخ میماند تا یک خواست واقعی.
