(بررسی نوروز در افغانستان، تاجیکستان و ایران)
زنان در بیشتر اعیاد سال بخصوص عید نوروز، نقش برگزارکنندگان این عیدها را برعهده داشته اند. وقتی مردان خسته از روزهای کاری در انتظار روزهای رخصتی و عیدها هستند تا خستگی کار را بدر کنند، زنان در همان روزهای استراحت مردانشان، پرمشغله ترین روزهای کاری را که شامل خانه تکانی، پخت و پزهای عیدی و چیدن سفره های عیدی و پذیرایی از مهمانان است، را برعهده دارند اما این تنها نقش زنان در جشن نوروز نیست. ناگفته پیداست که روزهای سال نو و برپایی جشن نوروز بدون نقش زنان تا هزاران سال نمی توانست دوام پیدا کند. زنان دوام دهنده و قوام بخش جشن نوروز در گستره جغرافیای شرقی است. هفته نامه نیمرخ در سه کشور همزبان و همفرهنگ افغانستان، تاجیکستان و ایران، نقش زنان را در برپایی نوروز بررسی کرده است.
پیوند عشق زنانه با نوروز، افغانستان
نوروز با شعر «ملاممدجان» پیوند دیرینه دارد. این شعر براساس یک رویداد تاریخی در افغانستان است. دختر جوانی که دلباخته ملا ممدجان است و از او می خواهد که با هم در جشن نوروز به مزار بروند و در پای روضه سخی برای رسیدن به وصال یکدیگر دعا کنند. این اشاره به مراسم نوروز در این شهر تاریخی میکند که شامل میله گل سرخ است. به همین مناسبت روز چهارشنبه اول سال نو، روز «چهارشنبه مراد» برای زنان محسوب میشود، در این روز فقط زنان میتوانند در روضه سخی بیایند و مردان حق داخل شدن به روضه را ندارند. (چند سالی است این رسم از بین رفته است). افغانستان کشور آیینهای نوروزی است، میله گل سرخ فقط به روز اول سال نو محدود نمیشود، بلکه میلههای نوروزی بعد از مزار در کابل نیز در جریان است؛ مانند میله خواجه صفا، جشن ارغوان و.. در کنار جشنهای رسمی، زنان چند روز قبل از نوروز، هفتمیوه برای پذیرایی از مهمانان آماده میکنند.
شواهد تاریخی نشان میدهد که تا نیم قرن پیش میله گل سرخ، در آسیای میانه بخصوص در بخارا، خجند و تاشکند و سمرقند به نام «سیر گل سرخ» رواج داشته است.
ملکه نوروز، تاجیکستان
نوروز در تاجیکستان با آیینهای نمایشی رنگی دیگر دارد. نمایش «پدر دهقان و ملکه نوروز» نویدبخش جشنهای نوروزی در این کشور است. در نوروز زنان و دختران پیراهن های رنگارنگ میپوشند. زنان در این عید غذاهای مخصوص نوروز میپزند و دختران جوان به رقص و آوازخوانی میپردازند. زنان تاجیکی، در سفرهای عید شهد، شیر، شیرینی، شکر ناب، شمع، شمشاد و شقایق میگذارند تا با هفتشین از مهمانانشان پذیرایی کنند.
مردم تاجیکستان در حافظه تاریخی خود روزگارانی را بخاطر میآورند که تاجیکستان از جمهوریهای تحت سلطه اتحاد جماهیر شوروی سابق بود و شوروی برای محو نوروز از هویت جمعی آنها برنامههایی را روی دست گرفته بود و گرفتن جشن نوروز ممنوع بود، اما اندکی بعد از رسمیت یافتن تاجیکستان از سلطه شوروی، نوروز بار دیگر در این کشور رسمیت یافت.
آدونیس خدای زن، ایران
در نوروز، زن نماد زایش و رویش و تولد دوباره است. آدونیس ایزد گیاهان است و نمادی از زنانگی و زایش طبیعت است. بین نوروز، یعنی نو شدن هستی و بین نیروهای مادینهی هستی، ارتباط عمیق و تنگاتنگ وجود دارد. ناهید توسلی، نویسنده ایرانی بین عقیده ایرانیان درباره زایش و نو شدن در نوروز با ویژگی خدای زن، آدونیس پیوند برقرار کرده است. نقش زنان ایرانی در گستراندن خوان نوروزی و خانهتکانی همچون زنان همفرهنگ در افغانستان و تاجیکستان است. تعدادی از پژوهشگران ایران معتقدند که جشن نوروز یک عید بزرگ دیرینه زنانه است، چون زنان مسئولیت اصلی برگزاری این جشن را برعهده دارند. سفره نوروزی ایرانیان هفت سین است که تا قبل از ورود اسلام به ایران، هفت شین بود.
