28 می، روز جهانی قاعدگی (پریود) است. این روز را کشورهای جهان برای آگاهیدهی و شکستن تابوی قاعدگی نامگذاری کردهاند تا در این روز گفتمان در بین زنان و اجتماع شکل بگیرد و در راستای کمک و آگاهیدهی آن قدم بردارند. این روز توسط انجمن NGO WASH مستقر در برلین آلمان به نام روز جهانی بهداشت قاعدگی نام گذاری شده است؛ چون ماه می پنجمین ماه سال میلادی است و بسیاری از زنان به طور متوسط پنج روز در هر ماه پروید می شوند و چرخه قاعدگی زنان معمولا ۲۸ روز است، ۲۸ ماه می به عنوان نمادی برای توجه به بهداشت قاعدگی انتخاب شده است تا زنان جهان در این باره حرف بزنند.
قاعدهگی (Menstruation) یا عادت ماهوار، خونریزی رحمی زنان و دختران است و زمانی که بدن زنان شروع به تولید تخمک میکند اتفاق میافتد، تخمدانها در هر ماه یک بار تخمکهای بالغ را از خود رها میکند و این تخمکها آماده زایایی است. وقتی زایایی به وقوع نپیوندد، ترشحاتی که ترکیبی از خون کامل و پاک شریانی و بافت دیواره رحم است. از بدن خارج میشود، در نتیجه این خونریزی، قاعدهگی اتفاق میافتد. مدت زمان و مقدار خونریزی قاعدهگی از یک زن تا زن دیگر متفاوت است. بعضی از زنان دو الی سه روز و بعضی دیگر تا هشت روز خونریزی دارند. به طور اوسط زنان ۴۵۰ ـ ۵۰۰ دوره قاعدگی را در طول زندهگی خود تجربه میکنند؛ در مجموع زنان، ۳۹۰۰ روز و یا دهونیم سال در طول عمر خود خونریزی دارند.
تجربهی نخست
این پدیده در میان زنان افغانستان همواره با پردهپوشی به همراه بوده و سخن گفتن دربارهی آن برای شان دشوار است. حتا زنان و مردان تحصیل کرده از حرف زدن در مورد این پدیدهی طبیعی در بدن زنان شرم داشته و به ندرد حرف میزنند. تقریباً اکثر دخترانی که در افغانستان بار اول با پدیده قاعدگی روبهرو میشوند، درک درستی از آنچه واقع شده است ندارند. بههمین دلیل بیشترشان دچار ترس و اضطراب بیش از حد میشوند.
در سالهای اخیر آگهیدهی نسبی در بعضی از رسانهها در این باره صورت میگرفت، اما با حاکم شدن طالبان بر افغانستان، حرف زدن در بارهی قاعدگی و بهداشت زنان در سانهها منع شده است.
هنوز زنان و دختران زیادی هستند که از حرف زدن در بارهی این چرخه بسیار متداول که نشاندهنده سلامت جسمی یک زن است، خجالت میکشند و از صحبت کردن درباره آن شرم دارند. خبرنگار نیمرخ تلاش کرده است تا در بارهی نخستین تجربهی پریود و رسیدگی به آن، پرسشهای را با شماری از دخترخانمها در میان گذاشته است، اما شماری اندکی آماده به حرف زدن شدهاند.
شایسته 27 ساله، اولین تجربهی قاعدگیاش را اینطور بازگو کرد: «اولین باری که پریود شدم برایم وحشتناک بود، در این مورد کمی آگاهی داشتم، ولی باز هم روبهرو شدن با آن برایم دشوار بود، حس ترس آمیخته با شرم و وحشت برایم دست داده بود.»
میگوید در اولین پریود، از شدت ترس گریه کرده است، ولی نتواسته بود به مادرش چیزی بگوید. «ترسیده بودم و در آن لحظه همه را فراموش کرده بودم و با سراسیمگی نمیدانستم در بدنم چه اتفاقی افتاده است. تا چند روز جرأت بیرون شدن از خانه را نداشتم و هنوز هم یادآوری از آن روز برایم تلخ است.»
شیرین فرهادی، دختریست که در یکی از روستاهای ولایت بامیان و در یک خانوادهی به شدت سنتی و با باورهای بسیار سنتی بزرگ شده است.او در 15 سالگی درست هنگامی که دانشآموز صنف هشتم مکتب بوده نخستین دور پریودش را با دنیایی از وحشت تجربه کرده است.
شیرین در مورد آن روز میگوید: «در جای که ما زندگی میکنیم وقتی یک دختر پریود میشد او را نجس میدانستند و حتا همه اعضای خانواده تلاش میکردند، با او ارتباط نداشته باشند. روزی که من پریود شدم مادرم گفت به هیچچیزی دست نزن که نجس میشود، وقتی آن حرف مادرم را شنیدم نسبت به خودم حس بسیار بدی پیدا کردم و بدنم برایم چندشآور شده بود.»
این باور غلط و شرم دانستن عادت ماهانه در جامعه سبب شده است که خود زنان و دختران نیز با طبیعیترین رخداد بیولوژیکی بدنشان به سختی کنار بیایند.
مهدیه، خانم 30 سالهای که از اولین پریود شدنش 16 سال میگذرد، ولی هنوز هم این اتفاق برایش وحشتناک است، او در ادامه گفت: «اولین باری که پریود شدم فکر میکردم بخش از بدنم پاره شده است و شاید به خاطر خونریزی بمیرم. نمیدانستم چطور جلوی خونریزی را بگیرم تا لباسهایم خونآلود نشود. هنوز هم وقتی پریود میشوم با درد و فشار روحی سختی گرفتار میشوم، ولی باز هم مجبورم با تحمل درد کارهای خانه را هم انجام بدهم.»
روشهای مدیریت قاعدگی جهت جذب خون قاعدگی در نزد زنان از گذشته تا اکنون متفاوت بوده است؛ از استفاده خاک، خاکستر، کاغذ تشناب، برگ، اسفنج، تکههای استفاده شده، روکش و لباسهای کهنه گرفته تا نوار بهداشتی (کوتکس،تامپون)، استفاده لوازم بهداشت قاعدگی از هر نوعی که باشد، تأثیر مستقیم روی صحت و سلامت زنان دارد.
سلیمه عتیق، از اولین تجربهی پریود شدن و نبود وسایل بهداشتی برای جذب خون اینگونه قصه میکند: «وقتی اولین بار پریود شدم، مادرم یک تکهی از لباسم را که کهنه شده بود پاره کرد و برایم داد تا زیر لباسم بگذارم. وقتی خون بالای آن تکه میآمد و جذب نمیشد خیلی اذیتم میکرد.»
شکریه دختر ۲۵ ساله از اولین قاعدگیاش را این طور قصه میکرد: «صنف هشتم مکتب بودم که متوجه شدم شلوارم خیس شده است. اول فکر دیگری کردم، اما خانه رفتم دیدم که خون است. وحشت کردم و نمیتوانستم با کسی در میان بگذارم. بهخاطر اینکه نمیدانستم چهکار کنم، مجبور شدم با شرم و اکراه به مادرم بگویم. مادرم چند پارچه تکه برایم آورد و گفت که بعد از این نباید با پسران حرف بزنی و بخندی؛ چون جوان شدی.مدتها فکر میکردم که این خون چه ربطی به حرف زدنم با پسرها دارد. با آنهمه بهخاطر آنکه نماز نمیکردم خوشحال بودم، ولی بعد از هر دورهی قاعدگی مادرم مجبورم میکرد تا نماز قضایی بخوانم، این برایم اذیت کننده بود.»
اکثر این تجربههای دردناک که به خاطر ناآگاهی با وحشت و ترس همراه است برای اکثر زنان و دختران فراموش ناشدنی هستند و به یاد آوردن آن برای شان آزار دهنده است.
مسألهی دیگر؛ برخورد مردها
مشکل پریود تنها برای دخترانی که اولین بار با آن روبهرو میشوند نیست و این مشکل نه تنها در دوران مجردی دامنگیر زنان است، بلکه برای بخش بزرگ از زنان در حالت پریود همیشه بهعنوان یک چالش مطرح است و آنها در دوران پریود با برخورد سرد و همراه با انزجار شوهر رو به روهستند.
سعیده، خانم 31 سالهای است که از برخورد شوهرش هنگام عادت ماهانهاش این گونه قصه کرد: «تمام یک هفته پریودم را با خستگی و درد سپری میکنم و مجبورم برای شش نفر اعضای خانوادهی شوهرم غذا تهیه کنم، وقتی از درد به خود میپیچم شوهرم هم حتا بهرویش نمیآورد که چه اتفاق افتاده و یا بخواهد در کارها به من کمک کند. بارها کوشش کردم در مورد آن با شوهرم حرف بزنم؛ اما او از شنیدنش فرار میکند.»
باورهای غلط اجتماعی باعث شده است تا برخورد اعضای خانوادهها با خانمهای که دورهی قاعدگیشان را میگذرانند بسیار بد و زننده باشد، البته که اکثر باورها در جامعهی مذهبی افغانستان با پیروی از دین شکل گرفته است و در دین اسلام هم زنانی که پریود هستند اجازهی نماز خواندن، رفتن به مسجد، دست زدن به قرآن و بعضی از جاها حتا اجازهی غذا پختن را ندارند، این امر باعث شده تا باور نجیس پنداری زنان در دوران قاعدگی به شکل جدی در جامعه و حتا در بین خود زنان جا بیفتد.
