نیویارک تایمز: مجیب مشعل و نجیم رحیم
برگردان: احمدضیا علیجانی
پس از سالها مبارزه توسط فعالان مدنی افغانستان برای از بین بردن تابو یا شرمساری ناشی از یادآوری نام زنان در نزد عوام، دولت روز سهشنبه اعلام کرد که بهزودی نام مادران شهروندان افغانستان همراه با نام پدر شان در شناسنامه ملی چاپ میشود.
این پیروزی حتی اگر نمادین هم باشد، در زمان مذاکرات قریبالوقوع میان دولت افغانستان بر سر توافقنامه تقسیم قدرت با طالبان، یک پیشرفت کوچک برای زنان بوده و آینده زنان و نقش آنان را در جامعهی افغانستان تقویت میکند. در دههی 1990، زمانیکه دولت اسلامگرای طالبان از قدرت ملی برخوردار بود، زنان را تا حدی زیادی در خانههایشان محدود و از حقوق اولیه مانند: تحصیل و شغل با حقوق محروم میکرد.
دولت افغانستان طی دو دههی پس از سرنگونی طالبان، در زمینهی گسترش نقش زنان در جامعه پیشرفتهای عمدهای داشته است. میلیونها دختر در مکاتب و دانشگاهها در سراسر کشور تحصیل میکنند و زنان دارای مشاغل مهم دولتی هستند. فعالان مدنی میگویند که زن ستیزی هنوز هم ریشهی عمیق در تعصبات دینی دارد و اما آزار و اذیت زنان از سوی طالبان از یک مسأله گستردهتر حکایت دارد.
تابو در افغانستان در مورد حضور زنان در نزد عوام پیشینهای قدیمی داشته و همچنان ریشهای عمیق دارد. حتا پسران جوان مکتبی اگر کسی نام مادر و یا خواهر شان را به زبان بیاورد، موجب درگیری بین آنها میگردد و این بیاحترامی به خانوادهای آنها تلقی میشود. در یک کشور جنگزده، زنان بیوه تلاش میکنند تا خود را بهعنوان سرپرست قانونی فرزندان خود در ادارات دولتی معرفی کنند یا بدون حضور یک مرد به نام خود معاملات تجاری انجام دهند. با اینحال حتا بیشتر قبرهای زنان بدون نام هستند یا اینکه نام یکی از مردان اقارب آن نوشته شدهاند.
کمیتهی حقوقی کابینه افغانستان به ریاست سرور دانش، معاون دوم ریاست جمهوری اعلام کرد که پیشنهاد درج نام مادر در شناسنامهی ملی با اصلاح قوانین ثبت احوال نفوس، در جلسه کمیته به روز سهشنبه به تصویب رسیده است. در حالی که این اصلاحیه نیاز به تصویب پارلمان و توشیح ریاستجمهوری دارد، سخنگوی معاون دوم ریاست جمهوری گفت که از مقامات انتظار دارد تا این روند سریع و روان باشد.
محمد هدایت، سخنگوی دفتر معاونت دوم ریاست جمهوری گفت: «این اصلاحیه تعریف هویت را تغییر میدهد. هویت جدید شامل نام، نام خانوادگی، نام پدر، نام مادر و تاریخ تولد است. در تعریف قدیمی، نام مادر بخشی از هویت نبود.»
افغانستان سرشماری دقیق از جمعیت خود ندارد. آخرین مورد سرشماری در دهه 1970، قبل از چهار دهه جنگ و ناآرامی در کشور انجام شده بود. افغانستان برای کمک به اجرای قانون و شناسایی بهتر شهروندان در سال 2018 شناسنامهی الکترونیکی را معرفی کرد، هر چند این روند با تاخیر طولانیمدت به معرفی گرفته شد. اما روند صدور شناسنامهها به سرعت در مورد اینکه آیا گروه قومی یک فرد نیز باید در آن درج شود، با اختلاف نظر روبهرو شد.
در این میان، فعالان حقوقی فرصت مناسب در این بحث دریافتند؛ در حالی که گروههای قومی برای شناسایی هویت خود تلاش میکردند، زنان تقریبن نیمی از جمعیت کشور و نمایندهی تمام قومیتها از مدتها قبل از هویت اصلی خود محروم بودند و کارت شناسنامهی ملی فرصت جدیدی برای آنها به ارمغان آورد. یک کارزار هشتگ در شبکههای اجتماعی نامم کجاست؟ راهاندازی شده بود و این کارزار به سرعت دوباره جان گرفت.
در حالی که از روز سهشنبه به اینسو شماری در رسانههای اجتماعی افغانستان به دلیل درج نام مادر در شناسنامهی ملی، این تغییرات را جشن گرفتهاند؛ اما بسیاری نیز از این هراس دارند که این تغییرات باعث میشود افرادی در مناطق محافظهکار و روستاها از ثبت نام برای اخذ شناسنامهی ملی منصرف شوند.
لاله عثمانی، یکی از اولین حامیان هشتگ نامم کجاست؟ در ولایت هرات، گفت آنها در حال مبارزه با زنستیزی ریشهدار هستند که با استفاده از دین توجیه میشود. از سنین پایین دختران به این باورند که آنها وابسه به مرد هستند و از طریق مردان خانوادههای آنها شناخته میشوند و هیچ هویت مستقلی از خود ندارند.
خانم عثمانی گفت: «بیشتر محدودیتهای زنان در جامعه هیچ ریشه در دین ندارند و من طی چهار سال تحصیل در رشتهی حقوق اسلامی به عمق این موضوع پیبردهام. در اسلام هیچ چیزی وجود ندارد که هویت زنان را محدود کند. اما در جامعهی ما هر محدودیتی، حتا در مورد هویت زنان را به دین ربط میدهند.»
خانم عثمانی در مورد تغییرات در شناسنامهی ملی گفت: «بازگرداندن اساسیترین و طبیعیترین حق زنان است که از آنها سلب شده بود. با چاپ نام او، ما به مادر قدرت میدهیم و قانون اختیارات خاصی را به وی داده است که بدون حضور مرد، مادر باشد، اسناد را برای فرزندان خود بهدست آورد، فرزندان خود را در مکتب ثبت نام کند، مسافرت کند.»
