امروز بیست و هفتم حوت، روز ملی خبرنگار در افغانستان است. امسال برای دومین بار روز خبرنگار تحت تسلط طالبان میگذرد. طالبان در مدت یکونیم سال اخیر آزادی بیان را محدود، رسانهها را سانسور و محدودیتهای بیشتری بر زنان خبرنگار و کارمندان رسانهای زن وضع کردند.
گروه تروریستی طالبان برای کنترل محتوای نشراتی رسانهها «کمیته نظارت بر نشرات رسانهها» را ایجاد کردند. آنها پس از رصد محتوای نشراتی، خبرنگاران و مسئولان رسانهها را در استفاده از کلمات مورد پرسش قرار میدهند.
طالبان به زنان تذکر دادهاند که حق ندارند بدون پوشیدن ماسک و روبند برنامه اجرا کنند و زنان مجری حق نشستن در کنار مهمانان مرد را نیز ندارند. بر اساس این دستور مجریان زن با مهمانان زن و مجریان مرد با مهمانان مرد در برنامههای رادیویی و تلویزیونی بنشینند.
شماری از مجریان و خبرنگاران زن در گفتوگو با نیمرخ میگویند از چالشهای اطلاع رسانی درکار رسانهای زیر سلطه طالبان به تنگ آمدهاند.
در کنار محدودیتهای شدید طالبان بر زنان خبرنگار، در مواردی مسئولان رسانهها نیز به جای حمایت از زنان خبرنگار، آنها را وادار به ترک کار خبرنگاری میکنند و ترجیح میدهند خبرنگار مرد استخدام کنند.
کرشمه محمدی(اسم مستعار) ۲۳ ساله، کارمند یک رسانه تصویری در کابل بود و به دنبال وضع محدودیتهای طالبان بر زنان، آزار و اذیت افراد طالبان و سختگیری مسئول رسانه مجبور به ترک وظیفهاش شده است.
او به نیمرخ گفت: «مدیر برنامههای ما گفت افراد طالبان عکسهایت را میفرستند و نمبر تلفنت را میخواهند. بودنت در اینجا هم به ما درد سر است هم به خودت، اگر ممکن است به خود یککار دیگر پیدا کن.»
کرشمه پس از ان وظیفهاش را ترک کرده است و در عوض او یک مجری مرد استخدام شده است.
پس از محدودیتهای شدید بر مجریان زن، چندین مقام طالبان از نشستن با کرشمه در برنامه خودداری کردند. او پس از ترک وظیفهاش در رسانه، در یک کلینیک صحی مشغول به کار شده است.
کرشمه پس از مدتی در مرکز تجارتی گلبهار سنتر در شهر کابل با یکی از مقامات طالبان روبرو شده است که از او دلیل نبودنش در پردهی تلویزیون را پرسیده است.
بانو محمدی به نیمرخ میگوید این مقام طالبان به او گفته است که اگر میخواهد به کارش ادامه بدهد او مسئول رسانه را مجبور به استخدام میکند اما در عوض باید کرشمه پیشنهاد ازدواجش را قبول کند.
کرشمه گفت: «برای هماهنگی با چند مقام طالبان هر ازگاهی با آنها در ارتباط بودم و گفتوگوی تلویزیونی داشتیم. وقتی با یکی از آنها در مرکز خرید روبهرو شدم گفتوگوی کوتاهی داشتیم که چرایی ناپدید شدنم از پردهی تلویزیون را پرسید و سپس بارها با من تماس گرفت و از من میخواست دوباره برای کار به تلویزیون بروم. او میگفت که با مسئول تلویزیون صحبت میکند اما در عوض من باید با او ازدواج کنم.»
این مقام طالبان که یک پیرمرد حدود شصت ساله است در حالی از کرشمه درخواست ازدواج میکند که کرشمه یک سال قبل نامزد شده و در انتظار محفل عروسیاش است.
آرزو سامی(اسم مستعار) ۲۵ ساله، یکی دیگر از کارکنان رسانهای زن در کابل است که هنوز با تمامی محدودیتهای وضع شده بر زنان، با ماسک و لباس بلند برنامه تهیه میکند. گرچند محتوای این برنامهها به شدت سانسور میشود اما آرزو برای حفظ حضورش در رسانه با تمامی محدودیتها کنار آمده است.
آرزو میگوید در جریان ثبت برنامه هنگامی که ماسک پوشیده بود چندین بار دچار ضعف و نفستنگی شده اما دوباره ادامه داده است.
آرزو میگوید: «سه سال است در رسانه هستم و از طرفی هم مسئول تأمین مخارج خانوادهام هستم. اگر طالبان بگوید زنان مجری با برقع آبی در برنامه بنشیند شاید من هم با برقع آبی به پردهی تلویزیون بیایم.»
اشخاص ذیدخل در کمیته نظارت بر نشرات رسانهها، استخبارات و وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان، عکسهایی از زنان مجری از پردهی تلویزیون میگیرند و یک قسمت عکس را به عنوان ضعف نشانی کرده و به مسئول رسانه میفرستد، مثلا نپوشیدن جوراب سیاه، آستین کوتاه و یا برجستگی بدن زنان.
این مورد برای آرزو نیز اتفاق افتاده است. طالبان یک عکسی از آرزو را نشانی کرده و به مسئول رسانه فرستاده که او جوراب سیاه نپوشیده و لباس بلند فولادی رنگ به تن دارد. اما طالبان برجستگی بدن او را نیز نشانی کرده و تذکر داده است که دوباره این لباس را در پرده تلویزیون نپوشد.
کار رسانهای زنان به این چالشها خلاصه نمیشود. طالبان در کنفرانسهای خبری شان به زنان خبرنگار اجازهی ورود نمیدهند و در مواردی مسئولان طالبان تا اخراج نکردن زنان از جلسه، به کنفرانس نیامده است.
فرحت(اسم مستعار) ۲۷ ساله، گزارشکر یکی از رسانههای خصوصی در کابل است که حداقل سه بار از کنفرانسهای خبری طالبان اخراج شده است.
فرحت به نیمرخ گفت: «یک بار یک دعوتنامه مطبوعاتی در گروه خبرنگاران دیدم که در یکی از وزارتخانهها برگزار میشد و از طرف رسانه خود آنجا اعزام شدم. در کنفرانس تنها اشتراک کننده زن بودم، از وقت تعیین شده برای آغاز کنفرانس مدتی گذشته بود و کنفرانس آغاز نشد. محافظان امنیتی پس از رفتوآمد و صحبت کردن در گوشهای یکدیگر نزدم آمدند و گفتند وزیر صاحب میگه ما اجازه نداریم همرای زنان در یک میز بنشینیم، تا که شما در این کنفرانس باشید وزیر صاحب نمیآید. شما بروید و یک خبرنگار مرد را بفرستید و یا ویدیوی کنفرانس را ما برای تان میدهیم.»
فرحت ناگزیر آنجا را ترک کرده بود اما هنوزهم سعی میکند برای اطلاعرسانی با مسئولان اطلاعرسانی طالبان در ارتباط باشد.
مسئولان اطلاعرسانی طالبان در کنار تبعیض در ارایه اطلاعات با خبرنگاران داخلی و خارجی، به تلفنهای زنان خبرنگار کمتر پاسخ میدهند و حتا در مواردی تمایل به صحبت کردن ندارند و میگویند «یک خبرنگار مرد را برای مصاحبه روان کنید.»
برخورد طالبان با زنان خبرنگار در پشت صحنهی رسانهها، برخورد نادرست و غیر مسلکی است. در اکثر موارد آنها زنان مجری و خبرنگار را حتا در برنامههای رسمی «همشیره» خطاب میکنند.
فرحت در جریان یک گفتوگو در مقابل «همشیره» خطاب شدن از سوی انعامالله سمنگانی سرپرست مرکز اطلاعات و رسانههای حکومت گروه طالبان اعتراض کرده است. اما سمنگانی در جوابش با لحن تمسخرگونهای گفته «هر خواهری که از همشیره گفتن ما ناراحت میشود خیال دیگری به سر نداشته باشد.»
یکی از چالشهایی که کار رسانهای را برای خبرنگاران دشوارتر کرده است مداخلهی نهادهای امنیتی در کار خبرنگاران است که خبرنگاران را از سطح شهر در جریان مصاحبه دستگیر و محتوای مصاحبهشوندگان را بررسی و حذف میکنند.
فرحت چندی قبل در پل هوایی کوته سنگی در حال مصاحبه با شهروندان کابل بود که استخبارات طالبان او و تصویربردارش را گرفتار کردند و به حوزه بردند اما پس از گرفتن تعهد رها کردند.
طالبان از فرحت تعهد گرفتند که دیگر با تصویربردار مرد برای مصاحبه بیرون نشود.
با گذشت ۱۹ ماه از حاکمیت طالبان، خبرنگاران و کارمندان رسانهای زن به گونهی تدریجی از رسانهها حذف شدند و شماری نیز برای ماندن با چالشهای زیادی باید دستوپنجه نرم کنند.
نهادهای حامی رسانهها و خبرنگاران نیز همهروزه از وضعیت بد اطلاعرسانی و کار رسانهای در کشور ابراز ناامیدی میکنند.
نهاد نی در اعلامیهای از افزایش خشونتها در برابر خبرنگاران ابراز نا امیدی کرده و گفته است در کمتر از سه ماه، نزدیک به ۳۰ قضیه خشونت علیه خبرنگاران در این نهاد به ثبت رسیده است.
