نویسنده: شفیع‌الله زاور «بخش اول»
درآمد
گروه طالبان در دَور اول توسط آمریکا به‌دلیل پناه دادن «اسامه بن لادن» در خاک افغانستان و عدم واگذاری وی و همچنان تبدیل‌شدن افغانستان به لانه‌ی امن القاعده نابود شده بود. اما پس از دو دهه از تمثیل دموکراسی، آمریکا، افغانستان را در نتیجه‌ی پروسه‌ی تسلیم‌دهی کاملاً آمریکایی که نوازش سازمان ملل را به همراه داشت، به طالبان سپرد.
به همین راحتی، آمریکا با جامعه‌ی بین‌المللی، بدون در نظر گرفتن انتخاب و رأی مردم افغانستان، به‌خصوص زنان که تجربه‌ی حاکمیتِ سیاه و غیرانسانی این گروه را در دَور نخست نیز چشیدند؛ افغانستان را به طالبان بخشیدند.
برای آمریکا و هم‌پیمان‌هایش، نه مسأله‌ی مردم افغانستان و زنان، نه هم دو دهه مقاومت در برابر روایت تندرویی و خشونت و تمثیل دموکراسی مهم بود. آمریکا نتوانست به منافع خودش در افغانستان دست یاید؛ از‌این‌رو، آنچه برای آمریکا و جامعه‌ی بین‌المللی در هنگام سپردن افغانستان به طالبان اهمیت داشت؛ توافق‌نامه‌ی دوحه بود که مهم‌ترین بخش آن، «خروج مصئون تمام نیروهای آمریکایی و ناتو از افغانستان» بود.
طالبان به تاریخ ۲۴ اسد۱۴۰۰/ ۱۵آگست ۲۰۲۱، کابل را تسخیر کردند. در شام‌گاه تسخیرِ کابل، پیروزی‌شان را در برابر آمریکا و هم‌پیمان‌هایش و همچنان ختمِ سیطره‌پذیری کفر اعلان کردند. اشک خوش‌حالی ریختند و سجده‌ی شکرانه به‌جا آوردند و روز ۲۴ اسد را که روز سیاه مردم افغانستان است؛ روز «پیروزی» نام گذاشته و تعطیلی عمومی اعلام کردند.
ملا حسن آخوند، رییس‌الوزرای طالبان از ۲۴ اسد به‌عنوان روزِ «فتح کابل» نام برد و این روز را برای جنگ‌جویان این گروه و «ملت مجاهد» تبریک گفت. این نام‌گذاری از سوی طالبان در حالی صورت می‌گیرد که این گروه از سال ۲۰۰۷، مذاکرات پنهانی‌شان را با آمریکا آغاز کرده بودند و در نتیجه‌ی تسلیمی کشور توسط آمریکا به این «فتح» مجدد دست یافتند.
شیرمحمد عباس ستانکزی، معین وزارت خارجه-که خودش را مسؤول عمومی جناح مذاکره‌کننده‌ی طالبان با آمریکا می‌داند، در مصاحبه‌‌ای با «طلوع نیوز» می‌گوید که طالبان مذاکرات خود را با آمریکا به صورت پنهانی از سال ۲۰۰۷ آغاز کرده بودند؛ اما نخستین نشست مذاکرات به صورت علنی توسط نماینده‌های سیاسی، دسته‌ی مذاکراتی و اعضای ارشد این گروه به تاریخ ۱۲ اکتبر ۲۰۱۸، در شهر «دوحه» قطر برگزار شد و تا آخرین دَور نشست-که حدود ۱۸ ماه را در قطر در برگرفت و به یازده دُور مذاکرات انجامید؛ زیر سایه‌ی مصئونیت و حمایت آمریکا سپری شد.
سرانجام، توافق‌نامه‌ی دوحه در یازدهمین مرحله در پایتخت قطر به تاریخ ۱۰ حوت ۱۳۹۸/ ۲۹ فبروری ۲۰۲۰، با حضور مایک پمپئو، وزیر خارجه‌ی دولت آمریکا، توسط زلمی خلیل‌زاد، نماینده‌ی ویژه‌ی آمریکا برای صلح افغانستان و ملا عبدالغنی برادر، معاون گروه طالبان در دو نسخه؛ به زبان‌های فارسی، پشتو و انگلیسی امضا شد.
پس از سپری‌شدن نخستین روزهای تسلیمی افغانستان، این گروه حتا نتوانست برای چند روزِ محدود به تعهدات اعلامی‌اش وفادار بمانند. سریع نقاب ژست‌ها و رفتارهای متمدنانه‌ای خودشان را کنار گذاشتند و در نخستین ساعاتی که عفو عمومی را اعلام کرده بودند، نیروهای نظامی و کارمندان بخش‌های امنیتی و عدلی-قضایی کشور را در نقاط مختلف افغانستان کشتند و تاکنون این روند ادامه دارد.
زنان افغانستان و فرمان‌های طالبان
این گروه با پوشیدن همان نقاب در جریان گفت‌و‌گوهای صلح، به رعایت حقوق اسلامی زنان و جایگاه شان تأکید کرده بودند؛ اما پس از تسخیر کشور و با برداشتن نقاب، به اندیشه‌ی اصلی خودشان برگشتند. این گروه پس از حاکمیتِ دوباره بر کشور، ۸۰ فرمان را در برابر زنان و دختران صادر کرده است. این فرمان‌ها پیرامون حذف و محرومیت زنان از درس، کار، آزادی‌های اجتماعی و سیاسی و گرفتن حقوق‌شان صادر شده است. این در حالی است که از میان ۵۴ کشور مسلمان و عضو سازمان کنفرانس اسلامی هیچ کشوری زنان و دختران‌شان از حق آموزش، کار و فعالیت‌های سیاسی منع نشده‌اند.
در زیر به بخشی از فرمان‌های این گروه-که پیرامون ممنوعیت زنان از حقوق انسانی و حذف کامل‌شان از جامعه صادر شده است، می‌پردازم.
حذف زنان از کابینه
طالبان ۲۲ روز پس از به قدرت رسیدن به تاریخ ۱۶ سنبله۱۴۰۰/۷ سپتامبر۲۰۲۱، اعضای کابینه‌ی سرپرست‌شان را که متشکل از ۳۳ مرد بود، اعلام کردند. اسم‌های زیر، نخستین اعضای کابینه‌ی سرپرست دَور دوم حاکمیت این گروه را رقم زدند.
- ملا محمدحسن اخند، سرپرست ریاست الوزراء (سرپرست کرسی نخست‌وزیر)
- ملا عبدالغنی برادر، معاون
- مولوی عبدالسلام حنفی، معاون
- مولوی محمدیعقوب مجاهد، سرپرست وزارت دفاع
- ملا سراج‌الدین حقانی، سرپرست وزارت داخله
- مولوی امیرخان متقی، سرپرست وزارت خارجه
- ملا هدایت‌الله بدری، سرپرست وزارت ماليه
- شیخ مولوی نورالله منیر، سرپرست وزارت معارف
- ملا خیرالله خیرخواه، سرپرست وزارت اطلاعات و فرهنگ
- قاری دین‌محمد حنیف، سرپرست وزارت اقتصاد
- شیخ مولوی نورمحمد ثاقب، سرپرست وزارت حج و اوقاف
- مولوي عبدالحکیم شرعی، سرپرست وزارت عدلیه
- ملا نورالله نوری، سرپرست وزارت سرحدات و قبایل
- ملامحمدیونس آخندزاده، سرپرست وزارت انکشاف دهات
- شیخ محمدخالد، سرپرست وزارت دعوت و ارشاد، امر بالمعروف و نهی المنکر
- ملا عبدالمنان عمری، سرپرست وزارت فواید عامه
- حاجی ملامحمد عیسی آخند، سرپرست وزارت معادن و پترولیم
- ملا عبداللطیف منصور، سرپرست وزارت آب و برق
- ملا حمیدالله آخندزاده، سرپرست وزارت هوانوردی و ترانسپورت
- مولوی عبدالباقی حقانی، سرپرست وزارت تحصیلات عالی
- مولوي نجیب‌الله حقانی، سرپرست وزارت مخابرات
- حاجی خلیل‌الرحمن حقانی، سرپرست وزارت مهاجرین
- ملا عبدالحق وثیق، سرپرست ریاست عمومی استخبارات
- حاجی‌محمد ادریس، سرپرست د افغانستان بانک
- مولوی احمدجان احمدی، سرپرست اداره‌ی امور
- ملا محمدفاضل مظلوم، معین وزارت دفاع
- قاری فصیح‌الدین، لوی درستیز کشور
- شیرمحمدعباس ستانکزی، معین وزارت خارجه
- مولوی نورجلال، معین وزارت امور داخله
- مولوی ذبیح‌الله مجاهد، معین وزارت اطلاعات و فرهنگ
- ملا تاج‌میر جواد، معاون نخست ریاست عمومی استخبارات
- ملا رحمت‌الله نجیب، معاون اداری ریاست عمومی استخبارات
- ملا عبدالحق آخند، معین وزارت داخله در بخش مبارزه با مواد مخدر
در این فهرست، ۳ تن شیخ، ۹ تن مولوی، ۱۵ تن ملا، ۳ تن حاجی، ۲ تن قاری و ۱ طالب بدون پیشوند، حضور دارد.
هرچند این نخستین فهرست اعضای کابینه‌ی سرپرست این گروه است. امروز، پس از سه سال تغییراتی در نامهای این فهرست آمده؛ ولی تغییری در تخصص افراد یا هم اضافه‌شدن نام زنان در آن نیامده است. در این فهرست که متشکل از فرماندهان نظامی و مفتی‌های ارشد و جنگ‌جویانی که بیش از دو دهه در کشتن مردم سهم داشتند، دیده می‌شود. جدای جنایت‌کار بودن اعضای این فهرست، تک قومی بودن و تک جنسیتی بودن این فهرست به وضوح نشان می‌دهد که زنان در تفکر این گروه کجای کار قرار دارند.
سرکوب اعتراض‌های زنان
در ۱۶ سنبله ۱۴۰۰/ ۷ سپتامبر ۲۰۲۱، اعتراضات گسترده در کابل و هرات با مشارکت پُررنگ زنان شکل گرفت. صدها زن و مرد روز سه‌‌شنبه در کابل به‌دلیل تسلط‌یافتن دوباره و همچنان حمایت پاکستان از این گروه در مقابل سفارت پاکستان اعتراض کردند و انزجارشان را از این گروه فریاد زدند. معترضان همچنان برای محکوم‌کردن جنگ این گروه در استان پنجشیر که تا آن زمان سقوط نکرده بود، با فریادهای‌شان محکوم کردند.
خیابان‌های کابل و هرات شاهد نخستین حضور پُررنگ زنان بود که در کابل عده‌ای از مردان آنان را همراهی می‌کردند. افراد طالبان برای متفرق‌کردن معترضان زن در هرات بالای آن‌ها شلیک کردند-که در اثر تیراندازی این گروه، ۳ تن کشته و ۷ تن دیگر زخمی شدند؛ اما در کابل، زنان را با شلیک‌های هوایی و کوبیدن با چوب‌های دست داشته‌ی‌شان متفرق ساختند. همچنان این اعتراض در کابل توسط رسانه‌های داخلی و خارجی پوشش داده شد. طالبان ۱۴ خبرنگار و تصویربردار رسانه‌های داخلی و خارجی را بازداشت کردند. طالبان تعدادی از کارمندان رسانه‌ای داخلی را لت‌وکوب کرده و پس از مدتِ کوتاهی دوباره آزاد کردند.
هرچند این نخستن اعتراض زنان نبود، نخستین اعتراض زنان به روز تسخیر کابل توسط این گروه برمی‌گردد. پس از این اعتراض گسترده، زنان به خیابان‌های کابل می‌ریختند و برای دست‌یافتن به حقوق‌شان اعتراض می‌کردند؛ اما پاسخ این اعتراض‌ها به صورت وحشت‌ناکِ غیرانسانی و غیراسلامی بود که در عنوان دیگر این نوشته به آن پرداخته می‌شود.
باوجود رفتارهای وحشیانه و غیرانسانی که طالبان در حق زنان رواداشته‌اند، زنان اما کوتاه نیامده و از ابتدای سقوط تااکنون دست به تشکیل چندین جنبش و گروه اعتراضی زدند که در زیر می‌توان از این جنبش‌ها و گروه‌های زنان با افتخار نام برد:
- جنبش شنبه‌های ارغوانی
- جنبش زنان معترض افغانستان
- جنبش زنان تخار
- موج اتحاد و هم‌بستگی بانوان تخار
- جنبش زنان برای عدالت و آزادی
- جنبش زنان پنجره‌ی امید افغانستان
- جنبش زنان به‌سوی آزادی
- جنبش هم‌بستگی زنان معترض افغانستان
- جنبش زنان برای آزادی و صلح
- گروه مشارکت و عدالت‌جو
- جنبش خودجوش زنان معترض افغانستان
- جنبش صدای زنان افغانستان
- جنبش زنان افغانستان برای برابری
حذف زنان از ورزش و حضور در میدان‌های ورزشی
در ۱۷ سنبله ۱۴۰۰ / ۸ سپتامبر ۲۰۲۱، احمدالله وثیق، معاون وزیر اطلاعات و فرهنگ طالبان گفت، ورزش زنان یک فعالیت «نامناسب و غیرضروری» است. دلیل آن را کشف حجاب و مستور نبودن بدن زنان بیان کرد-که در شرع مجاز نیست. از همان روز به بعد، فعالیت ورزشی ورزش‌کاران زن در افغانستان ممنوع شد. پس از دو دهه دست‌آوردهای درخشان ورزشی زنان افغانستان نابود گردید. به‌دلیل این حذف و محرومیت، بیشتر تیم‌های ورزشی ملی زنان افغانستان به خارج از کشور پناهنده شدند. همچنان این گروه، باشگاه‌های خصوصی ورزش‌های رزمی و بدن‌سازی زنان را-که توسط خود زنان در افغانستان مدیریت می‌شد، بستند. عده‌ای از باشگاه‌های خصوصی، تجهیزات ورزشی‌شان را در خانه‌های شخصی‌شان جهت ادامه‌یافتن ورزش زنان انتقال دادند؛ ولی با هشدار و تهدیدهای بسیار، جلو این کار را گرفتند. سرانجام، ورزش‌های باشگاهی را حتا از خانه‌های شخصی زنان حذف کردند.
حذف حق کار زنان
در ۲۸ سنبله ۱۴۰۰/۱۹ سپتامبر ۲۰۲۱، به کارمندان زن شهرداری کابل گفته شد که فقط آن‌هایی که کارشان توسط همکار مرد‌شان قابل انجام نباشد، اجازه‌ی برگشت به محل کار را دارند. سپس، در تمامی اداره‌های دولتی دستود داده شد که تا زمان فراهم‌شدن مکان‌های جداگانه و مناسب براساس اصول شرعی، زنان اجازه‌ی ادامه‌ی کار را ندارند و در خانه بمانند. برای تعدادی از کارمندان زن که توسط خود این گروه واجد شرایط دانسته شدند، معاش ماهوارشان در خانه پرداخت می‌شد. به مرور زمان، کارمندان زن اداره‌های دولتی حذف شدند و به عوض آن‌ها اعضای گروه خودشان را استخدام کردند.
اما در مورد کارمندان زن سازمان‌های داخلی و خارجی به صورت رسمی، در نامهای که به تاریخ ۳ جدی ۱۴۰۱ /۲۴ دسامبر ۲۰۲۲، به امضای قاری دین‌محمد حنیف، وزیر اقتصاد طالبان رسید، کار زنان در سازمان‌های داخلی و خارجی نیز متوقف شد.
بستن دروازه‌ی خانه‌های امن
در زمان نظام جمهوریت در افغانستان، نهادی زیر نام «خانه‌ی امن» به منظور حفاظت و سرپرستی از زنانی که قربانی خشونت‌های خانوادگی و جامعه قرار می‌گرفتند، ایجاد شد. حدود ۲۳ خانه‌ی امن زنان قربانی خشونت زیر نظر دولت و سازمان‌های بین‌المللی در افغانستان فعال بودند؛ اما با حاکمیتِ گروه، به صورت رسمی جواز خانه‌های امن را لغو و فعالیت آنان را ممنوع کردند.
براساس گزارش روزنامه‌ی گاردین، طالبان در نخستین روزهای ماه سنبله ۱۴۰۰/ سپتامبر ۲۰۲۱، دروازه خانه‌های امن را بستند. با بسته شدن این پناه‌گاه‌ها، زنان بار دیگر در معرض خشونت و سؤ استفاده قرار گرفتند.
بنا به گزارش تازه‌ی نمایندگی سازمان ملل در افغانستان (یوناما) قضات طالبان زنان قربانی خشونت را جهت حفاظت‌شان به زندان‌های زنانه فرستادند.
تفکیک میان زن و مرد
در ابتدا طالبان، جدایی دانش‌جویان دختر و پسر را در دانشگاه‌های خصوصی توصیه کردند؛ سپس در تمام دانشگاه‌های خصوصی، پرده‌ای در وسط صنف‌های درسی آویزان شد که دانش‌جویان دختر و پسر در دو سوی آن قرار گرفتند.
در ۲۱ سنبله ۱۴۰۰/۱۲سپتامبر ۲۰۲۱، وزارت تحصیلات عالی این گروه در مصاحبه‌ی ویژه با بی‌بی‌سی گفت که این استراتیژی را برای دانش‌جویان دانشگاه‌های دولتی نیز اعمال خواهد کرد.
عبدالباقی حقانی، وزیر تحصیلات عالی طالبان روز یک‌شبنه به تاریخ ۱۲ سپتامبر۲۰۲۱، به خبرنگاران گفت که طالبان «اجازه‌ی آموزش مختلط (دختر و پسر) را نخواهد داد.» او همچنان اعلام کرد که مضامین تدریسی در دانشگاه‌ها مورد بازبینی قرار می‌گیرد. سپس این وزارت، روزهای درسی و نوبت درسی دانش‌جویان را تفکیک کرد. بربنیاد این فیصله، سه روز جفت در هفته به دانش‌جویان دختر و سه روز تاق به دانش‌جویان پسر اختصاص یافت. براساس این قانون، هیچ پسری اجازه‌ی حضور در نوبت درسی دختران در محیط دانشگاه را ندارد. همچنین دانش‌جویان دختر موظف‌اند که این قانون را در نوبت درسی پسران رعایت کنند؛ با وجود این‌همه تدابیر و فرامین با قرائت طالبانی، هنوز هم کافی نبود؛ پس از مدت کوتاهی تمام دانشگاه‌های خصوصی و دولتی را بر روی دختران بستند.
حذف دختران از آموزش در مکتب‌ها
وزارت معارف این گروه، ۳۴ روز پس از بازگشت به قدرت، به تاریخ ۲۶سنبله ۱۴۰۰/ ۱۷ سپتامبر۲۰۲۱، دستور بستن تمام مکتب‌های دخترانه‌ای بالاتر از صنف ششم را صادر کرد. در خبرنامه‌ی این وزارت از دانش‌آموزان و معلمان پسر خواسته شد که به دروس خود بازگردند.
۱۱۰۰ روز از بسته شدن مکتب‌های دخترانه و محرومیت دختران از آموزش می‌گذرد. کشورهای جهان، سازمان‌های اسلامی و غیراسلامی، نهادها و شمارِ زیادی از شخصیت‌های فرهنگی، سیاسی، مذهبی و… در برابر بسته بودن دروازه‌ی مکاتب و دانشگاه‌ها واکنش نشان دادند و این تصمیم را غیراسلامی و غیرانسانی دانسته و در باز شدن آن تأکید کردند؛ اما این گروه برای توجیه‌ی این کار دلایلی را چون غیراسلامی بودن نصاب آموزشی، شرعی نبودن آموزش دختران، مختلط بودن سیستم اداری و آموزگاران در مکتب‌ها و مشکلات اقتصادی عنوان کرده‌اند.
حذف وزارت امور زنان
طالبان، روز جمعه، ۲۶ سنبله ۱۴۰۰/ ۱۷ سپتامبر۲۰۲۱، با انتشار بیانیه‌ای اعلام کردند که وزارت امور زنان به «وزارت امر به معروف و نهی از منکر» تبدیل شده است. ۷۸ سال پیش در زمان سلطنت ظاهر شاه برای نخستین بار وزارت امور زنان ایجاد شد و تا سال ۱۳۷۵، دوره‌ی اولِ حاکمیت این گروه فعالیت داشت؛ پس از حاکمیت دور اول، این وزارت از فعالیت بازماند. با از بین رفتن این گروه، دوباره این وزارت فعالیت خود را آغاز کرد؛ اما در دَور دوم حاکمیت این گروه، دوباره سرنوشت دَور اول خود برگشت.
