محمد امین رشادت
در طــول ۱۶ سال گذشته برای رسیدگی به مشکلات زنــان در افغانســتان تــلاش هــای قابــل توجهــی صــورت گرفتــه اســت. زنــان افغانســتان در همــه‌ی بخــش هــا از آمــوزش گرفتــه تــا سیاســت، جامعــه مدنــی، نهادهــای دولتــی و دموکراتیــک گام هــای مهمــی رو بــه جلــو برداشــته انــد. همانگونــه کــه میدانیــم بــا ســقوط طالبــان در سال ۲۰۰۱ میلادی فصــل جدیــدی از تغییــرات بــرای زنــان افغانســتان پدیــد آمــد.
فرصــت هــا و زمینــه هــای مســاعد بــرای حضــور آنــان در اجتمــاع، اقتصــاد، سیاســت و فرهنــگ فراهــم گردیــد. امیــدواری هــا بــرای بــرون رفــت از حاشــیه نشــینی تاریخــی و انــزوای اجتماعــی زنــان افزایــش بوجــود آمــد. بــا تصویــب قانــون اساســی جدید در سال ۲۰۰۴ میلادی بــه لحــاظ حقوقــی و قانونــی برابــری زنــان و مــردان در عرصــه هــای مختلــف، تأمیــن و تضمیــن گردیــد کــه خــود پشــتوانه ی محکمــی بــرای زنــان کشــور محســوب مــی شــود. نهادهــای حکومتــی، موسســات بیــن المللــی، ارگان هــای دولتــی، ســازمان هــای حقــوق بشــری، فشــارهای جامعــه جهانــی، همــه از ابعــاد مختلــف بــه مســئله زنــان و موضوعــات مختلــف آن توجــه و تمرکــز خــاص داشــته انــد. پــس از ســقوط طالبــان دولــت جمهــوری اســلامی افغانســتان تعهــدات متعــددی را در قبــال حقــوق زنــان افغانســتان و تســاوی جنــدر در قالــب قوانیــن، معاهــدات، توافقنامــه هــا، پالیســی هــا و اســناد اســتراتیژیک امضــاء و بــه تصویــب رســانده اســت. نتیجــه و فرجــام همــه ایــن فعالیــت هــا و تــاش هــا، بعــد از پانــزده ســال در بخــش هــای مختلــف بــه تدریــج در حــال ثمــر دادن و آشــکار شــدن اســت. در ایــن خصــوص نقــش زنــان فعــال و فعالیــن مدنــی در جهــت رســیدن بــه حقــوق حقــه شــان علــی رغــم تحمــل رنــج هــا، ریســک هــا و تهدیدهــا قابــل ســتایش اســت. زنــان در عرصــه فعالیــت هــای مدنــی، در چارچــوب چشــمگیر و ًســازمان هــا و نهادهــای مدنــی، حضــور نســبتا موثــری داشــته انــد. هــر چنــد افغانســتان چارچــوب هــای حقوقــی نســبتا جامــع و میکانیــزم هــای مختلفــی جهــت رســیدن بــه تســاوی جنســیت را دارا مــی باشــد، امــا تطبیــق ایــن میکانیــزم هــا تــا هنــوز بــا چالــش هایــی مواجــه بــوده اســت. هنــوز هــم زن ســتیزی در لایــه هــای جامعــه بــه گونــه پیــدا و پنهــان وجــود دارد. طــرز تفکــر ضدیــت بــا زن مانــع آن شــده اســت کــه زنــان در اکثــر مــوارد بتواننــد از حــق مدنــی و اجتماعــی شــان مســتفید شــوند. هنــوز زن افغانســتان امنیــت مالــی و جانــی نــدارد و هــر آنــی ممکــن اســت مــورد اهانــت و توهیــن قــرار گیــرد. بــا توجــه بــه اینکــه بیــش 70 فیصد از مــردم افغانســتان در روســتا هــا زندگــی مــی کننــد، کمتــر زنــی در روســتا هــا از نعمــت ســواد و تعلیــم بهــره منــد گردیــده انــد. تاریــخ افغانســتان گویــای آن اســت کــه بخش هایــی از اقشــار محافظــه کار جامعــه نســبت بــه موضوعــات زنــان و اصلاحــات در ایــن خصــوص را بــه ســادگی بــر نمــی تابنــد و یکــی از موانــع جــدی محســوب مــی شــوند. در عیــن حــال کــه از پیشــرفت هــای موجــود در خصــوص تســاوی و برابــری زنــان در عرصــه قانــون گــذاری نمــی تــوان چشــم پوشــید امــا بــه نظــر مــی رســد در تطبیــق قوانیــن و اجــرای آن کوتاهــی و کــم کاری صــورت مــی گیــرد زیــرا برخــی از قانــون گــذاران و مجریــان قانــون بــاوری بــه موضــوع حقــوق زنــان نداشــته و بــه همیــن جهــت اهتمــام بــه آن ندارنــد. ضمــن آن کــه بــه تدریــج مســئله زنــان در افغانســتان بــرای دولــت مــردان و جامعــه جهانــی بصــورت یــک مســئله حاشــیه ای تبدیــل شــده اســت و دیگــر آن رویکــرد و دغدغــه جهانــی در خصــوص مســئله زنــان در افغانســتان دیــده نمــی شــود. . بهبــود وضعیــت زنــان و تســهیل در فراینــد حضــور آنــان در فضــای عمومــی، مســتلزم فهــم موانعــی اســت کــه بصــورت آشــکار و پنهــان از حضــور آنــان در جامعــه جلوگیــری مــی کنــد. پــس از تصویــب قانــون اساســی جدیــد و قوانیــن مربــوط بــه برابــری زنــان، موانــع رســمی قانونــی از ســر راه زنــان بــرای مشــارکت در امــور سیاســی، فرهنگــی اجتماعــی و اقتصــادی برداشــته شــده اســت. امــا تجربــه نشــان داده اســت کــه رفــع موانــع قانونــی رســمی بــرای ســهیم شــدن زنــان در پروگــرام هــای اجتماعــی کافــی نیســت و موانــع بــی شــماری دیگــری نیــز وجــود دارد کــه همچنــان بــر فــرو دســتی زنــان تأکیــد دارد و در برابــر حضــور و مشــارکت زنــان مقاومــت مــی کنــد. از جملــه موانــع غیــر رســمی، ســاختارهای پیچیــده ای فرهنگــی و ســنتی اســت کــه بــه صــورت پیــدا و پنهــان بــر زندگــی زنــان تأثیــر مــی گذارنــد و بــر توانایــی آن هــا بــرای تغییــر وضعیــت شــان تأثیــرات منفــی دارنــد. قواعــد و ســنت هــای دســت و پاگیــری عنعنــوی کــه تاثیــرات زیــادی بــر زندگــی زنــان افغانســتان گذاشــته و محدودیــت هــای گوناگونــی را ســبب شــده اســت. بنابرایــن، زنــان کشــور در یــک وضعیت وشــرایط ناپایــدار و نــا مطمئــن قــرار دارد و ضــروری اســت تــا ضمــن حفاظــت و صیانــت از دســت آوردهــای چنــد ســاله اخیــر، موانــع و چالــش هــای موجــود در حــوزه زنــان مــورد مطالعــه و بررســی قــرار گیــرد
