نشست دوحه برای روی‌دست گرفتن راه‌کار تازه‌‌ای در مورد افغانستان و تعیین فرستاده ویژه سازمان ملل، در شهر دوحه کشور قطر دو روز قبل در حالی آغاز شد که گروه طالبان به خاطر پذیرفته نشدن پیش‌شرط‌های شان از سوی سازمان ملل در این نشست اشتراک نکردند؛ این گروه همواره برای به‌رسمیت‌شناسی از سوی جامعه‌ی جهانی بهعنوان حکومت افغانستان تأکید دارند و نمی‌خواهند که سازمان ملل متحد نماینده‌ی ویژه به این کشور منصوب کند تا این نماینده با مخالفان‌شان گفت‌وگو و مطالبات آن‌ها را گردآوری کند.
در این نشست محبوبه سراج، میترا مهران، فعال حقوق زنان، شاه‌گل رضایی، عضو پیشین پارلمان افغانستان و لطف‌الله نجفی‌زاده، فعال رسانه‌ای به نمایندگی از فعالین مدنی افغانستان در این نشست دعوت شده بودند. آن‌ها با نمایندهای برخی از کشورها دیدار کرده‌اند و وضعیت کنونی افغانستان زیر حاکمیت طالبان را شرح داده‌‌اند. از سوی هم، حضور محبوبه سراج که متهم به «لابی‌گری» برای طالبان و عادی جلوه دادن وضعیت افغانستان است، در این نشست با انتقادهای مواجه شده است؛ محبوبه سراج در بیشتر از دو سال حاکمیت گروه طالبان بارها در گفت‌وگو با رسانه‌ها به سفیدنمایی گروه طالبان پرداخته است.
لطف‌الله نجفی‌زاده یکی از اشتراک کنندگان-افغانستانی در نشست دوحه به رسانه‌ها گفته است، جهان تصمیم گرفته است تا بدون طالبان پیش برود و این چیزی است که طالبان انتظارش را نداشت. نشست دوحه بدون حضور طالبان و با حضور پنج نماینده جامعه مدنی و بیش از ۲۵ فرستاده ویژه از کشورهای دخیل در امور جهان و نهادهای بین‌المللی برگزار شده است.
این دومین نشست است که به ابتکار سازمان ملل به خاطر رسیدگی به مشکلات افغانستان در سال جاری برگزار شده است، دبیرکل سازمان ملل متحد در ماه ثور سال جاری اولین نشست دوحه را برای رسیدگی به بحران بشردوستانه‌ی افغانستان زیر حاکمیت طالبان برگزار کرد و در آن نشست از گروه طالبان و هیچ کسی دیگر بهعنوان نمایندهای مردم افغانستان دعوت نشده بود. در آن نشست در مورد حقوق زنان، تشکیل حکومت فراگیر، تروریسم و مبارزه با مواد مخدر در افغانستان نیز گفت‌وگو شده بود.
این در حالی بود که شورای امنیت سازمان ملل متحد نیز قبل از برگزاری اولین نشست خواستار ارزیابی مستقل از تعامل بین‌المللی با افغانستان شد و از این‌رو فریدون سینیرلی اوغلو به عنوان هماهنگ‌کننده‌ی ویژه برای افغانستان موظف شد که تا عقرب 1402 با توصیه‌های آینده‌نگر در مورد چگونگی تعامل جامعه‌ی بین‌المللی با افغانستان به شیوه‌های هماهنگ‌تر و مؤثرتر به شورا گزارش دهد.
سینیرلی اوغلو، بعد از دیدارهایی با رهبران گروه طالبان، سیاسیونِ مخالف طالبان، فعالین مدنی و حقوق زن و نمایندگان کشورهای منطقه، گزارش آن را در شورای امنیت سازمان ملل بهعنوان «نقشۀ راه» در مورد چگونگی تعامل جامعه‌ی بین‌المللی با افغانستان ارائه کرد، که در این نقشۀ راه بر ضرورت منصوب شدن نماینده‌ی ویژه سازمان ملل متحد تأکید شده بود و در ماه قوس سال جاری قطع‌نامه ۲۷۲۱ شورای امنیت سازمان ملل با درنظر گرفتن توصیه‌ها و نقشۀ راه فریدون سینیرلی‌اوغلو تأیید شد.
قبل از برگزاری دومین نشست دوحه، نشست‌های دیگری نیز در مورد افغانستان برگزار شد که در این میان همواره وضعیت حقوق بشری و حقوق زنان افغانستان در سایه‌ی حاکمیت گروه تروریستی نگران کننده توصیف شده است.
میترا مهران که به نمایندگی از فعالین حقوق زنان از سوی سازمان ملل در این نشست دعوت شده بود در در سخنرانی‌اش به آنتونیو گوترش و نماینده‌های ویژه کشورها گفت: «همین لحظه که ما این‌جا جمع شده‌ایم تا درباره وضعیت اسفبار افغانستان سخن بگوییم و راه‌حل بجوییم، زنی که در افغانستان باید از خانه‌اش بیرون برود تا مواد غذایی بخرد و یا هم برای خرید نیازهای اولیه زندگی‌اش بیرون شود، با تهدید، ایست بازرسی، ضرب‌و‌شتم و شکنجۀ متواتر طالبان روبه‌رو است. هر یک از این زنان روایت‌های دردناکی برای بیان دارد؛ آن‌ها تنها به این خاطر مورد هدف قرار می‌گیرند که یکی از جنگجویان گروه طالبان فرض می‌کند او خلاف یکی از فرمان‌های این گروه قدم برداشته است.»
در روز نخست نشست دوحه، نمایندگان ویژه کشورها و سازمان‌ها، به گفت‌وگوهای غیررسمی پرداختند و برای روز دوم، سخنرانی دبیرکل سازمان ملل، جلسه نمایندگان ویژه کشورها با نمایندگان جامعه مدنی افغانستان و نیز جلسه نمایندگان ویژه کشورها با طالبان برنامه‌ریزی شده بود، اما طالبان به دوحه هیئت نفرستادند.
شاه‌گل رضایی، یکی از اشتراک‌کنندگان نشست دوحه گفت: «تعامل دیپلوماتیک با گروه طالبان خلاف قوانین بین المللی و تصامیم شورای امنیت است. طالبان از هیچ گروه اجتماعی و مردم افغانستان نمایندگی نمی‌توانند و تعامل با آن، وضعیت را برای مردم افغانستان بحرانی‌تر می‌کند.»
در این میان نمایندگان کشورهای روسیه و ایران، در نشست با اشتراک‌کنندگان افغانستانی در دوحه شرکت نکردند و سفارت روسیه در کابل، موقف طالبان در قبال نشست دوحه را «مستند و منطقی» عنوان کرده و گفته است، نمایندگان جامعه مدنی افغانستان در این نشست بطور «غیرشفاف» و بدون تأیید طالبان انتخاب شده‌اند.
آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل در واکنش به این اقدام نمایندگان روسیه و ایران گفته است: «با رفتار نمادیندگان روسیه و ایران مخالف هستم، مهم است که به صدای جامعه مدنی گوش دهیم.»
دبیرکل سازمان ملل تعهد سپرد که در آینده سومین نشست دوحه با محوریت افغانستان برگزار خواهد شد، ولی درباره زمان مشخص آن نشست جزییات ارایه نکرده است. وی افزوده است :«ما خواهان افغانستانی هستیم که با خودش و با همسایه‌گان خود در صلح بوده و همچنان بخشی از جامعه بین‌المللی باشد.»
همزمان با برگزاری نشست دوحه، معترضین به‌خصوص زنان در کشورهای مختلف جهان، به خاطر در نظر گرفته نشدن شرایط واقعی افغانستان و چراغ سبز نشان دادن کشورها برای تعامل با گروه طالبان دست به گردهمآیی‌های اعتراضی زدند و با صدور قطع‌نامه‌ها از سازمان ملل و نمایندگان کشورهای اشتراک‌کننده در این نشست خواستار هیچ‌گونه تعامل با گروه طالبان شدند. معترضین همواره سازمان ملل و هیأت معاونت سازمان ملل متحد (یوناما) را به چشم‌پوشی از جنایات گروه طالبان متهم کرده و کارکرد این سازمان را زیر سوال برده‌اند.
از این میان معترضین در شهر کلگری کانادا، همزمان با برگزاری نشست دوحه، هرنوع فیصله در قبال آینده‌ی سیاسی افغانستان را که به منظور حل موقت بحران و بدون در نظر گرفتن خواست جمعی مردم باشد، عامل گسترش منازعه و خشونت در این کشور دانسته و گفته‌اند، در صورت ایجاد این منازعه، سازمان ملل و جامعه جهانی نیز درگیر آن خواهد شد.
معترضین از سازمان ملل، کشورهای عادل و نهادهای مرتبط خواسته‌اند، تا جرایم ضد بشری گروه طالبان، آپارتاید جنسیتی و نسل‌کشی هزاره‌ها در افغانستان را به‌رسمیت بشناسند و برای به دادگاه کشاندن عاملین آن تیم تحقیقاتی تشکیل بدهد.
یکی از زنان معترض با ضبط ویدیو و ارسال آن به رسانه‌ها در واکنش به برگزاری نشست دوحه گفته است: «ما از دوحه خاطرات خوبی نداریم. آن‌جا با سرنوشت مردم ما با گروه تروریستی معامله صورت گرفت. این گروه ملت و مردم ما را به گروگان گرفته است. هر نوع خشونت، جنایت و ظلم بر مردم ما انجام می‌دهد، حکم و فرمان صادر می‌کند و با جبر و شکنجه بر مردم ما می‌قبولاند.»
با این حال ریچارد بنت، گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل برای افغانستان، قبل از برگزار شدن این نشست، ابراز امیدواری کرده بود که نشست دوحه منجر به برگزاری نشست‌های معنادار و فراگیر شود. او که خود در دومین نشست نمایندگان ویژه با میزبانی سازمان ملل متحد حضور نداشت، در توییتی نوشته بود: «امیدوارم این نشست منجر به یک رشته نشست‌های معنادار و فراگیر در میان ذی‌نفعان کلیدی شود که همیشه بحث در مورد حقوق بشر، بویژه حقوق زنان بهعنوان هسته اصلی راه آینده افغانستان را در اولویت قرار می‌دهند.»
در کنار این موارد براساس گزارش رسانه‌ها، فریدون سینیرلی‌اوغلو، هماهنگ‌کننده ویژه دبیر کل سازمان ملل متحد، نامزد نمایندگی ویژه این سازمان در مورد افغانستان است. سینیرلی‌اوغلو از چهره‌های کلیدی نشست دوحه است و این نشست بر محور پیشنهادهای او برگزار شده که بهعنوان ارزیابی مستقل دبیر کل معروف است.
بر اساس یادداشتی که موسسه صلح آمریکا درمورد نشست دوحه منتشر کرده است، چنانچه نمایندگان کشورها با گزینش نماینده ویژه سازمان ملل برای افغانستان موافقت نکنند، واشینگتن عنوان این مسند را به «فرستاده ویژه» تغییر می‌دهد تا اجماع لازم برای آغاز کار آن شکل گیرد.
در این یادداشت همچنین آمده است که در صورت مخالفت شرکت‌کنندگان در نشست دوحه با تعیین نماینده یا فرستاده ویژه، ایالات متحده خواهد کوشید تا اختیارات بیشتری به یوناما در افغانستان داده شود، تا بتواند با طرف‌های مختلف درباره مسائل افغانستان گفت‌وگو کند.
در دومین روز نشست دوحه، گفته می‌شود که شماری از کشورها، از جمله ایران، چین و روسیه با موضع ایالات متحده آمریکا و سازمان ملل برای تعیین نماینده ویژه برای افغانستان موافق نیستند.
آنتونیو گوترش، در پایان این نشست گفت که شرکت‌کننده‌ها بر سر بسیاری از موضوعات اساسی در باره چگونگی تعامل با افغانستان و گروه طالبان توافق کردند و «بن‌بست» کنونی جامعه جهانی در ارتباط با طالبان این است که بسیاری از کشورها در افغانستان یک دولت فراگیر می‌خواهند که شامل نمایندگان همه اقوام باشد و همچنین پیشرفت در زمینه حقوق بشر به خصوص حقوق زنان از مطالبات اصلی و شرایط اساسی به‌رسمیت شناختن طالبان است.
دبیرکل سازمان ملل افزود: «برای مؤثریت و رسیدن به نتیجه، نیاز به نشست‌های بعدی است، که نشست‌های بعدی نیز با همین ساختار، ولی با محتوا و در سطح متفاوتی برگزار خواهد شد و ابراز امیدواری کرد که نمایندگان حکومت طالبان هم در نشست بعدی حضور داشته باشند.»
در کنار بی‌تأثیر بودن عدم اشتراک گروه طالبان در روند این نشست، موردی دیگری که خلاف انتظار این گروه در نشست دوحه اتفاق افتاد، حمایت کردن تعدادی از کشورهای منطقه که طالبان انتظار داشتند از موضع این گروه دفاع کند، از پیشنهاد سازمان ملل متحد برای تعیین یک نماینده ویژه برای افغانستان بود، از جمله قطر و پاکستان با انتشار بیانیه‌هایی، اعلام کردند از پیشنهادهای قطع‌نامه اخیر سازمان ملل متحد در مورد افغانستان حمایت می‌کنند.
موضع جدید پاکستان خلاف چیزی است که گروه طالبان از پاکستان انتظار داشتند. یکی از مقام‌های پاکستان به رسانه‌ها گفته است که این تغییر رویکرد به این دلیل است که اسلام‌آباد دیگر از طالبان دفاع نمی‌کند. روابط پاکستان و گروه طالبان افغانستان دست‌کم در یک سال اخیر بر سر موضوع تحریک طالبان پاکستانی (تی‌تی‌پی) پرتنش بوده است.
دبیرکل سازمان ملل در جریان سخنرانی‌اش در دومین روز نشست دوحه ضمن محکوم کردن منع آموزش و کار زنان در افغانستان به دستور طالبان، گفت: « پیام من به دختران و زنان افغانستان، پیام هبستگی عمیق است. من نوه دختر دارم. برای من پذیرفتنی نیست که نوه‌ام نتواند به دانشگاه برود. امیدوارم که زنان و دختران در افغانستان همان حقوقی را داشته باشد که نوه من دارد.»
این درحالی است که گروه طالبان در افغانستان هرروز با اعمال کردن محدودیت‌های بیشتر بر زنان، حقوق انسانی آن‌ها را نقض می‌کند، ولی سازمان‌های حقوق بشری تاکنون به گونه‌ی جدی به این موارد توجه نکرده است.
