۲۸ سپتامبر به عنوان روز جهانی دسترسی به اطلاعات، یادآور یکی از اساسی‌ترین حقوق بشر است؛ حقی که به مردم اجازه می‌دهد بدانند چه کسانی برایشان تصمیم می‌گیرند، چگونه سیاست‌ها شکل می‌گیرد و چه مسیری برای آینده جامعه‌شان ترسیم می‌شود. این روز در سال ۲۰۱۵ توسط سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) به عنوان نمادی برای ترویج دسترسی آزاد و همگانی به اطلاعات تعیین شد و در سال ۲۰۱۹ توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد تصویب گردید.
اهمیت این روز در تأکید بر شفافیت، آزادی بیان و توانمندسازی شهروندان برای نقش‌آفرینی در توسعه پایدار نهفته است؛ اما برای مردم افغانستان، به‌ویژه زیر سایه حاکمیت گروه طالبان، گرامی‌داشت این روز بیشتر شبیه یک طنز تلخ است.
چهار سال پس از بازگشت طالبان به قدرت، فضای رسانه‌ای افغانستان به شکل سیستماتیک تحت کنترل شدید قرار گرفته است. خبرنگاران با تهدید، ارعاب، بازداشت و شکنجه مواجه‌اند و رسانه‌ها تنها اجازه دارند آنچه را که این گروه می‌پسندد منتشر کنند. بسیاری از رسانه‌های مستقل تعطیل شده یا مجبور به سانسور شدید گردیده‌اند. آمار نشان می‌دهد تنها در سال نخست حاکمیت طالبان (۲۰۲۱)، از مجموع ۵۴۳ رسانه فعال در افغانستان، دست‌کم ۲۳۱ رسانه بسته شده است. سازمان گزارشگران بدون مرز نیز اعلام کرده که تنها در یک سال گذشته، ۱۲ شبکه تلویزیونی به دلیل محدودیت‌های طالبان مسدود گردیده و نزدیک به ۱۸۱ مورد نقض حقوق رسانه‌ها و بازداشت بیش از ۵۰ خبرنگار ثبت شده است.
تعداد کارکنان رسانه‌ها که پیش از سقوط کابل به دست طالبان به حدود ۱۰ هزار و ۷۹۰ نفر می‌رسید، امروز به کمتر از ۴۴۰۰ نفر کاهش یافته که تنها ۴۱۰ تن آن‌ها زن هستند. این کاهش تکان‌دهنده نشان می‌دهد بیش از ۸۴ درصد زنان خبرنگار مجبور به خانه‌نشینی شده و شغل خود را از دست داده‌اند. تعداد اندکی که هنوز در رسانه‌ها باقی مانده‌اند، مجبور به رعایت محدودیت‌هایی سخت‌گیرانه‌اند؛ از پوشاندن کامل چهره با ماسک گرفته تا محرومیت از حضور در نشست‌های خبری و سانسور صدای آنان روی آنتن.
سونیا (نام مستعار)، یکی از خبرنگاران زن در کابل، به نیمرخ می‌گوید: «بیان حقیقت در این شرایط شجاعت می‌خواهد؛ هویت و صدای ما در معرض نابودی قرار دارد و طالبان با اعمال محدودیت‌های زن‌ستیزانه ما را به معنای واقعی در معرض خاموشی قرار داده‌است.»
به گفته‌ی او، گروه طالبان زنان خبرنگار را با تهدید مجبور می‌کند تا کار شان را ترک کنند. « گروه طالبان ظاهر شدن خبرنگاران زن را در برنامه‌های زنده و سیاسی منع کرده و بارها اتفاق افتاده است که آن‌ها زنان خبرنگار را تهدید کرده تا کار شان را ترک کنند.»
همچنان سازمان حمایت از خبرنگاران افغانستان (AMSO) در گزارشی اعلام کرده است که طی این چهار سال، ۵۳۹ مورد خشونت علیه خبرنگاران ثبت شده است که از این میان، ۴۸۷ مورد علیه خبرنگاران مرد و ۵۲ مورد دیگر علیه خبرنگاران زن بوده است، این موارد خشونت شامل «حملات فیزیکی، لت‌وکوب، بازداشت و تهدید» می‌شود.
در این گزارش آمده است که در حال حاضر ۱۰ خبرنگار در زندان‌های گروه طالبان به‌سر می‌برند و آزادی رسانه‌ها و فعالیت خبرنگاران در افغانستان تحت حاکميت طالبان، با «تهدیدی» بی‌سابقه روبرو است و در چهار سال گذشته، ۲۰ کارمند رسانه‌ای کشته شده، ۲۰ تن دیگر زخمی شده و ۲۵۳ کارمند رسانه‌ای دیگر بازداشت شده‌اند.
سازمان حمایت از خبرنگاران افغانستان همچنان در گزارش خود گفته است، ۷۹ مورد تهدید، ۵۱۰ مورد ضرب و شتم، ۵۹ مورد رفتار غیرقانونی، ۵ مورد ربوده شدن، ۲ مورد اقدام به قتل و دیگر شکل‌های «خشونت» و سوءاستفاده نیز طی این چهار سال علیه خبرنگاران به ثبت رسیده است.
هم‌زمان با سرکوب رسانه‌ها، طالبان در هفته‌های اخیر اقدام به قطع و محدودسازی اینترنت فایبر نوری در بخش‌های مختلف افغانستان کرده‌اند. این اقدام که به بهانه «جلوگیری از فساد اخلاقی» توجیه می‌شود، در عمل مردم را از آموزش آنلاین، دسترسی به اطلاعات و ارتباط با جهان محروم کرده. در کشوری که آموزش حضوری دختران ممنوع است، اینترنت آخرین امید آنان برای ادامه تحصیل و حفظ پیوند با جهان بود، اما طالبان همان امید را نیز نشانه گرفته‌اند.
همچنان، یکی از معترضان زن در کابل در گفتگو با نیمرخ می‌گوید: «قطع اینترنت به معنای قطع شدن صدای زنان افغانستان است. خیابان‌ها برای ما ناامن شده، حق اعتراض در برابر جهل از ما گرفته شده، و تنها سنگر ما برای رساندن صدای‌مان به جهان همین اینترنت بود که گروه طالبان می‌خواهند با خاموش کردن این سنگر، روایت زنان افغانستان را به فراموشی بسپارند.»
سیاست‌های گروه طالبان در قبال رسانه و اینترنت، نه تصمیم‌هایی مقطعی، بلکه بخشی از یک راه‌برد آگاهانه است که با اعمال آن می‌خواهند صدای مستقل و روایت مردم و زنان افغانستان را حذف کند. وقتی رسانه‌ها به سکوت واداشته شوند و اینترنت خاموش شود، جهان تصویری تحریف‌شده از افغانستان را دریافت خواهد کرد؛ تصویری که گروه طالبان با دقت برای حفظ قدرت خود می‌سازند، این انزوای دیجیتال، جامعه افغانستان را در تاریکی فرو می‌برد و نقض حقوق بشر، سرکوب زنان و مردم افغانستان از سوی گروه طالبان از نگاه جهان پنهان خواهد ماند.
حالا روز جهانی دسترسی به اطلاعات در افغانستان معنایی جز یادآوری یک حق سرکوب‌شده ندارد، چیزی که گروه طالبان با سانسور رسانه‌ها، حذف زنان خبرنگار و وضع محدودیت بر انترنت؛ کشوری را در قرن بیست‌ویکم به خاموشی مطلق کشانده است. این تنها محرومیت یک ملت از دانستن نیست، بلکه پروژه‌ای سازمان‌یافته برای حذف حقیقت و تثبیت قدرت نامشروع وسرکوب است. در برابر این وضعیت، سکوت جامعه جهانی معنایی جز مشروعیت‌بخشی به سرکوب ندارد. امروز اگر جهان نتواند در دفاع از آزادی بیان و دسترسی آزاد به اطلاعات در افغانستان اقدام عملی کند، فردا این شکست به الگویی خطرناک برای سایر حکومت‌های مستبد بدل خواهد شد. افغانستان نباید به آزمایشگاهی برای سانسور جهانی تبدیل شود. روز جهانی دسترسی به اطلاعات باید یادآور این حقیقت باشد که حمایت از رسانه‌های مستقل و خبرنگاران افغانستانی، فقط دفاع از یک ملت نیست، بلکه دفاع ازیک حق اساسی و آزادی در جهان است.
