دفتر هماهنگ‌کنندۀ کمک‌های بشردوستانۀ سازمان ملل متحد (اوچا) در اعلامیه‌یی که از آمار خسارات و تلفاتِ به‌جا مانده از زمین‌لرزۀ هرات منتشر کرده، گفته است که بیشترین تلفات ناشی از این زمین‌لرزه بر زنان و کودکان وارد شده است.
بر اساس این گزارش، تنها در ولسوالی زنده‌جان که مرکز این زمین‌لرزه بوده، یک‌هزار و ۲۹۴ نفر کشته و ۴۸۵ تن ناپدید شده‌اند، که از میانِ ناپدید شده‌ها ۱۹۱ نفر مرد و ۲۹۴ نفر زن هستند.
اوچا در ادامه افزوده است که ۱۲ هزار و ۱۱۰ نفر از جمعِ یک‌هزار و ۷۳۰ خانواده، در پنج ولسوالی هرات از این زمین‌لرزه آسیبِ شدید دیده‌اند، که از این میان، یک هزار و ۳۹۵ خانواده در ولسوالی زنده‌جان و باقی آنها در ولسوالی‌های انجیل، گلران، خسان و رباط سنگی هرات هستند که با تلفات جانی و خسارات شدید مالی روبرو شده‌اند.
بر اساس گزارش اوچا، علاوه بر ولسوالی زنده‌جان که دیگر چیزی از آن باقی نمانده و شبیه دشت هموار شده، ولسوالی انجیل نیز به‌طور جدی تخریب شده است.
اوچا گفته است: «عملیات کمکرسانی به مناطق آسیب‌دیده آغاز شده و اولویت در کمکرسانی، تأمین سرپناه اضطراری، آب، غذا، تجهیزات درمانی و یافتن راه‌حل‌های طولانی‌مدت برای مقاومت در برابر سرما است.»
این نهاد همچنان اعلام کرده است که تخصیص بودجۀ پنج میلیون دالری از صندوق ذخیرۀ اضطراریِ کمک‌های بشردوستانۀ افغانستان آغاز شده و این بودجه منابعِ مورد نیاز برای پاسخ به نیازهای موجود را فراهم می‌کند. این در حالی است که نهادهای کمک‌رسان در افغانستان با کمبود شدید بودجه در سال 2023-2024 مواجه‌اند.
طالبان بخشی از بحران هستند
بیشتر از 100 ساعت از زمین‌لرزۀ فاجعه‌بار در ولایت هرات می‌گذرد و هنوز هم تعداد زیادی از مردم که قریب به یقین جان‌شان را از دست داده‌اند، در زیر آوار مانده‌اند. در این مدت حتا گروه طالبان نتوانسته وضعیت عمومیِ روستا‌هایی را که در این رویداد طبیعی ویران شده، بررسی کنند و آمار واقعیِ آسیب‌دیده‌ها را مشخص بسازند. آنچه تا هنوز به دستِ رسانه‌ها رسیده، آمارهایی‌اند که از سوی نهادهای امدادرسان نشر شده و از سوی دیگر، گروه تروریستی طالبان خود مانعی بر سر راهِ امدادگران هستند که اجازه نمی‌دهند بدون نظارتِ این گروه کسی کاری را انجام بدهد.
یکی از امدادگرانِ محلی که روز دوشنبه برای کمک به ولسوالی زنده‌جان رفته بود، به نیمرخ گفت: «طالبان حتا دلجویی از آسیب‌دیده‌ها را نظارت می‌کنند و می‌ترسند کسی از این گروه شکایت نکند. همچنان آنها تلاش می‌کنند آمار افراد گیرمانده زیر آوار را کم بگویند تا عملکرد ضعیف‌شان کمتر مورد توجه قرار بگیرد و نهادهای امدادرسان را نیز محدود کرده و کوشش می‌کنند کمک‌ها را از این نهادها بگیرند و خودشان با پوشش رسانه‌ییِ خود آن را توزیع کنند.»
به گفتۀ این منبع، طالبان توانایی مدیریت بحران را ندارند و به‌جای این‌که موانع را از سر راهِ امدادگران بردارند، خود در روند کمکرسانی مانع ایجاد کرده و تیم‌های کمکرسانی را مورد بازپرسی قرار می‌دهند و در بسیاری از موارد به آنها اجازه نمی‌دهند که وارد ساحه شوند.
یک روز پس از این رویداد طبیعی، زمانی که گروهی از زنانِ امدادگر می‌خواستند برای ارایۀ کمک به زنانِ آسیب‌دیده و غسل و تکفینِ زنانِ جان‌باخته به ساحه بروند، گروه طالبان مانعِ آنها شده و از میان‌شان تنها یکی از دخترانی که همراه با برادرش بوده، اجازۀ رفتن به محل رویداد را دریافت کرده است.
مژگان مولایی، یکی از زنانِ امدادگر در این مورد به نیمرخ گفت: «موتری که در آن نشسته بودیم، پُر بود از مواد خوراکه و مواد اولیۀ پزشکی. من خودم پزشک هستم و می‌خواستم به محل بروم تا زخمی‌هایی که خیلی وضع‌شان وخیم نیست را در ساحه زیر درمان بگیرم، ولی گروه طالبان ما را در چند کیلومتری محلِ رویداد توقف دادند، مواد کمکی را از ما گرفتند و خودمان را به برگشت وادار کردند.»
مسلماً «سرعت عمل» در مدیریت بحران بسیار مهم است، اما گروه طالبان و نهادهای امدادرسانی که زیر نظرِ این گروه فعالیت می‌کنند، پس از گذشت چهار روز از وقوع زمین‌لرزۀ هرات تا هنوز نتوانسته‌اند افراد گیرمانده در زیر آوارها بیرون کرده و یا حتا خساراتِ وارد شده بر مردم را ارزیابی دقیق کنند.
مریم عطایی، رییس «بنیاد قطره» که کمپاین جمع‌آوری کمک به آسیب‌دیده‌گانِ این رویداد طبیعی را به گونۀ آنلاین از کشور انگلستان به‌راه انداخته، از تعلل و دخالتِ گروه طالبان در روند سروی و شناساییِ آسیب‌دیده‌ها شکایت کرده و می‌گوید: «طالبان توانایی مدیریتِ این شرایط بحرانی را ندارند، ولی به ما نیز اجازه نمی‌دهند به‌درستی کار کنیم. ما تلاش می‌کنیم با آنها حرف بزنیم و این مشکل را حل کنیم.»
جدا از بیرون آوردنِ اجساد قربانیان از زیر آوار، روند رسیده‌گی به زخمی‌های این حادثه در شفاخانه‌های دولتی نیز نگران‌کننده است. شفاخانۀ حوزه‌یی هرات در کنار کمبود تخت برای زخمی‌ها، با کمبود شدید داروهایی که بسیار ضروری اند مواجه شده. در فهرستی که از این شفاخانه بیرون شده، بیشتر از 40 مورد کمبود دارو در بخش عاجلِ این شفاخانه وجود داشته که توسط نهادهای امدادگر خریداری شده است.
مردمی که دور از توجه جهانی به‌سر می‌برند
با گذشت چهار روز، آن‌گونه که باید به آسیب‌دیده‌گانِ زمین‌لرزۀ هرات توجه نشده و این حادثۀ غمبار دور از توجه رسانه‌ها و کشورهای کمک‌‌کننده قرار دارد. طی این مدت، تعداد اندکی از دولت‌ها برای ارسال کمک اعلام آماده‌گی کرده‌اند که هنوز هم به‌دلیل موانعی که قبل از زمین‌لرزۀ هرات از سوی گروه طالبان در روند توزیع کمک‌های بشردوستانه ایجاد شده بود، کمک‌ها به افغانستان نرسیده و کشورها و نهاد‌هایی که وعدۀ کمک داده‌اند، در حال بررسی یک راهِ مطمین برای ارسال کمک‌های‌شان استند.
یکی دیگر از عواملی که عمقِ فاجعه را بیشتر کرده، نبود دولت و حکومتِ مشروع در افغانستان است. فقدان مشروعیت باعث شده که نماینده‌گی‌های سیاسیِ فعال و قوی در هیچ کشوری وجود نداشته باشند تا در این وضعیت بتوانند توجه کشورهای میزبان را برای کمک جلب کنند.
سانسور رسانه‌ها، عدم دسترسی به اطلاعات و وضع محدودیت بر خبرنگاران، فرصت پوشش خبریِ لحظه به لحظه و نمایش ابعاد مختلفِ فاجعه و در نتیجه جلب توجه جهانی را از رسانه‌ها گرفته است. از سوی دیگر، گروه طالبان کوشش می‌کنند از طریق رسانه‌های زیر کنترولِ خود آنچه که در سایۀ ناکارآمدی‌شان اتفاق افتاده را پنهان کنند و چیزهایی را به نمایش بگذارند که خودشان می‌خواهند.
هارون (مستعار) خبرنگاری که برای پوشش این رویداد به ولسوالی زنده‌جان رفته بود، در گفت‌وگو با نیمرخ تأیید کرد که گروه طالبان نظارتِ شدیدی بر کسانی دارند که به عنوان خبرنگار در محل حضور پیدا کرده‌اند. «من در طول روز که مصروف عکاسی در زنده‌جان بودم، بیشتر از پنج بار مورد بازپررسی قرار گرفتم. یکی از افراد طالبان که بیشتر روی خبرنگاران نظارت و تمرکز داشت، تمام عکس‌هایی را که در مدت یک روز گرفته بودم، به‌دقت بازنگری کرد و بیش از ده عکس را پاک کرد.»
زلزلۀ هرات و تبعات ناشی از آن با این واقعیتِ تلخ به همراه است که افغانستانِ کنونی زیر سلطۀ یک گروه تروریستی قرار دارد که جز جنگ و خشونت از هیچ مهارت و تخصصی برخوردار نیستند و آن‌هایی هم که از طرفِ این گروه در پست‌های تخصصی مانند مبارزه با حوادث طبیعی و مدیریت بحران گماشته شده‌اند، صرفاً آموزش‌یافتۀ مدارس دینی‌‌اند که به‌جای تجویزات علمی، تمام مشکلات را به تقدیر الهی حواله می‌دهند.
