صنم مراد
در هوای گرم و غبارآلود شهر مزار شریف در اطراف روضه (زیارت منسوب به حضرت علی) شماری از زنان مشغول خرید و فروش لباس کهنه و لوازم خانه هستند. عابران با نگاهی ترحمآمیز و گاهاً تحقیرآمیز به آنان از کنارشان رد میشوند و شماری نیز قیمت اجناس پهن شده را میپرسند، اما اکثر مشتریان آن زنان هستند.
اکثر آنان سرپرست و نانآور خانوادههای 4 تا 9 نفری هستند. از فقر و دشواری روزگار، درآمد ناچیز، آزار و اذیتهای طالبان و مردم شاکیاند. آنان علیرغم آزار، اذیت و نگاههای تحقیرآمیز، همچنان مشغول دادوستد اجناس و لباس کهنهاند. در بساط آنان لباسهای کهنه، کفش، دستکول، پرده، ظروف خانه و موادهای مغذی مخصوص کودکان سوءتغذیه پهن شدهاست.
شازیه 48 ساله که در چوک مندوی شهر مزار شریف همراه با دخترش لباسهای کهنۀ زنانه میفروشد، میگوید که بهدلیل آزار و اذیت شهرداری طالبان، چندینبار لباسهایش جمع آوری و خودش به زندان تهدید شدهاست، اما او جز دستفروشی چارهای ندارد. او نان آور 9 نفر در خانهاست.
او میگوید: «در خانه9 نفر هستیم، شوهرم فلج است و پسر بزرگم در معدن ذغالسنگ دچار گاز گرفتگی شده و جان باخته، دیگر نانآور نداریم. لباسهای کهنه و دست دوم را از خانههای مردم جمع کرده و اینجا میفروشم، اما نیروهای طالبان هرازگاهی ما را اخطار میدهند که دیگر اینجا دستفروشی نکنیم؛ تا حالا دوبار لباسهایمان را جمع کرده و با خود بردهاند.»
به گفتۀ شازیه، نیروهای خشمگین طالبان بهدستور شهرداری مزارشریف دستفروشان را وادار به جمعآوری لوازم از خیابان میکنند و در صورت مخالفت، آنان را به زندان تهدید میکنند.
بیبی رویدا زن دستفروش 31 سالۀ دیگر که لباسهای زنانه و کودکانه میفروشد، میگوید: وی نیز بارها از سوی طالبان لتوکوب شده که برای دستفروشی به خیابان نیاید، اما او سرپرست چهار نفر است که باید هزینۀ مکتب کودکان و تداوی پسر فلجاش را تأمین کند.
رویدا میگوید: «حداقل دوبار مرا زدند که دیگر اینجا نیایم، گفتند: حجاب ندارم. اگر بار دیگر مرا ببینند زندانی میکنند، اما چند روز بعدش چادری پوشیده به یک نقطۀ دیگر شهر رفتم. اینها ما را به گدایی هم نمیمانند، اگر دستفروشی هم نکنم اولادهایم گرسنه میمانند، مکتب هم رفته نمیتوانند.»
به گفتۀ رویدا در خیابان بیشتر از مفاد و درآمد، آزار و اذیت میبینند؛ اما چارهای جز تحمل ندارند. شازیه و رویدا از فروش لباسهای کهنه روزانه 50 تا 100 افغانی درآمد دارند و بالاتر از 100 افغانی برای آنان خوششانسی محسوب میشود.
کمترین قیمت یک لباس یا چادر در کهنه فروشی زنان بلخ از 20 افغانی شروع میشود و تا 500 افغانی هم لباسهای محفلی را فروختهاند.
زینب 28 ساله زن دستفروش دیگریاست که به تازگی کراچی دستیاش را به خیابان آوردهاست. او در مارکت خدیجهالکبری دکان لباس زنانه و طفلانه داشت، اما این مارکت به دلیل شرایط دشوار اقتصادی زنان و عدم توان در پرداخت کرایۀ دکان مسدود شدهاست و زینب اجناس دکانش را اکنون در کراچی به خیابان آوردهاست.
او میگوید: «اجناسی که قبلاً تا ششصد افغانی میفروختم، حالا به 250 تا 300 افغانی میفروشم؛ چون به پول احتیاج دارم.»
او که حداقل یک ماه است در خیابان دستفروشی میکند، از آزار و اذیت طالبان و مردم به تنگ آمدهاست. میگوید: «مردان به من متلک میگویند، مثلاً میگویند: چشمانت چطور مقبول است، ماشاءالله که زن جوان هستی، یا میگویند: زن من در سرک بنشیند که کار میکنم، او را میکشم.» زینب که نانآور 5 نفر است، مانند سایر زنان دستفروش نگران منع دستفروشی زنان در خیابانهای شهر مزارشریف است.
زهرا 12 ساله کودک دستفروش در خیابانهای شهر مزار شریف علاوه بر قلم و لیف (وسیلۀ شستوشوی بدن در حمام) مواد مغذی مخصوص کودکان سوءتغذیه که از سوی سازمانهای حامی کودکان در کلینیکهای صحی بهگونۀ رایگان توزیع میشود را در خیابان میفروشد.
زهرا میگوید: « پلمپیها را از دیگران دانه 8 افغانی و 18 افغانی میخرم و به 10 افغانی و 20 افغانی میفروشم و روزانه 50 افغانی تا 80 و 100 افغانی کار میکنم و به خانه میبرم.» شماری از خانوادهها بهدلیل شرایط دشوار اقتصادی، مواد مغذی کودکان را که از کلینیکها بهدست میآورند، به کودکانشان نداده و در بازار میفروشند. قابل یادآوری است که شهرداری طالبان در این شهر اخیراً دستفروشان را وادار به تخلیۀ راهروها و خیابانها کرده که با مخالفت آنان روبهرو شدند، اما طالبان با استفاده از زور و تهدید همچنان خواستار جمعآوری اجناس و کراچی دستفروشان شدهاند.