صنم مراد
زنان و کودکان در اکثر روستاها و مناطق دور دست بلخ بهدلیل نبود کلینیک، نبود داکتران متخصص زنان و زایمان، عوامل فرهنگی و دهها چالش دیگر، به خدمات صحی کمتری دسترسی دارند، اما در مرکز شهر مزار شریف در کلینیکهای دولتی که خدماترسانی رایگان انجام میدهند؛ پرستاران و برخی کارمندان کلینیک به روش « چشمروشنی» از مراجعین و بیماران اخاذی میکنند.
چشمروشنی پیام یا هدیهای اختیاری است که به مناسبتهای مختلفی چون ازدواج، بارداری و زایمان، تبریکی نوزاد، برگشت مسافر، خرید خانۀ نو و… در فرهنگهای مختلف و مناطق مختلف افغانستان بهکار میرود و به صاحب نوزاد، خانه و یا عروس و داماد اهدا میشود، اما اخیراً این پدیده به روش اخاذی از والدین نوزادان و کودکان در کلینیکهای دولتی بلخ تبدیل شدهاست.
شماری از باشندگان شهر مزارشریف در گفتوگویی با نیمرخ، تجاربشان را از اخاذی داکتران و کارمندان کلینیکهای دولتی در مرکز شهر مزارشریف درمیان گذاشتهاند.
روشن قادری که برای تطبیق اولین واکسن نوزادش در کلینیک دولتی نورخدا رفته بود میگوید: شاهد اخاذی کارمندان این کلینیک دولتی از مراجعین بوده و یک پرستار و مسئول بخش واکسن در این کلینیک از تطبیق واکسن دختر او نیز به بهانۀ «چشمروشنی و شیرینی» پول خواسته و پس از خودداری وی از پرداخت پول، کارت واکسن نوزادش قید شدهاست.
روشن گفت: «در سالن انتظار منتظر نوبت بودیم که سر و صدای بلندی از شعبۀ واکسن نوزادان بلند شد. مسئول همان بخش با مادر یک نوزاد با صدای بلند درگیری لفظی داشتند. کارمند بخش واکسن میگفت که نیمه شب کمک کردیم تا طفلتان تولد شود، یک شیرینی چیست که نمیدهید؟»
به گفتۀ روشن، مسئول بخش واکسن پس از تطبیق واکسن دخترش از او نیز خواهان پرداخت پول شدهاست. «وقتی واکسن دخترم را تطبیق کرد گفت: دخترت بسیار مقبول است، باید شیرینی بدهی. وقتی گفتم پول ندارم، کارت واکسن را در جیب چپن سفیدش گذاشت.»
روشن بدون گرفتن کارت واکسن از آنجا بیرون شده اما یک کارمند دیگر، کارت را برای او در محوطۀ کلینیک تسلیم کردهاست.
فرزانه خالقی یک مادر دیگر که برای تطبیق واکسن ۴۵ روزگی پسرش به این کلینیک مراجعه کردهاست به نیمرخ میگوید که هنگام زایمان پسرش در این کلینیک به قابلهای که او را در زایمان کمک کرد ۱۵۰۰ افغانی پرداخته و قابله این مبلغ را از وی چشمروشنی خواستهاست.
او میگوید: «پسرم حدود ساعت ۳ شب تولد شده بود و قابله و یک پرستار دیگر گفتند که در نیمشب بیخواب شدهاند و باید چشمروشنی خوبی بگیرند، وقتی گفتم چقدر بدهیم؟ گفتند از یک هزار افغانی کم نباشد.»
این نخستین باری نیست که فرزانه در بدل خدمات رایگان پول میپردازد؛ او هنگام ختنه کردن سه پسرش در کلینیک دولتی دیگری نیز پول پرداختهاست.
«بهار سال گذشته سه پسرم در شفاخانۀ دولتی ختنه شدند، دوایشان را از دواخانۀ شخصی گرفتیم اما داکتران بخش جراحی کلینیک دولتی از ختنۀ آنها هشتصد افغانی چشمروشنی گرفتند.» سالن انتظار کلینیکهای دولتی بلخ پر از زنان و کودکانیاست که برای دسترسی به خدمات صحی رایگان سرگردان هستند، اما پدیدۀ چشمروشنی گرفتن از تولد نوزاد، ختنۀ کودکان و عملیاتهای جراحی موفق به چالشی جدید برای مردم تبدیل شدهاست.